پاي پزشكان در كفش جامعه شناسان؛ نقدي بر پزشكي شدن اعتياد در ايران

The doctors' foot in the shoes of sociologists; A critique of Medicalization of Addiction in Iran

هدف: پزشكي شدن جامعه به معناي نفوذ و گسترش گفتمان پزشكي به موضوعات و قلمروهايي از اجتماع است كه پيش از اين در اختيار گفتمان­­ ­هاي ديگر و گونه‌هاي مختلفي از دانش بود. يكي از اين موضوعات سوءمصرف مواد است. اعتياد به مواد به عنوان يك پديده چندبعدي اجتماعي، به تدريج از حوزه اجتماعي خارج شده و تحت سيطره گفتمان پزشكي قرار گرفت. اين پژوهش مي‌كوشد تا از يك سو، مهمترين مصاديق پزشكي شدن اعتياد و از سوي ديگر، زمينه‌هاي اجتماعي كه مولد اين وضعيت بوده را شناسايي كند. روش: روش تحقيق به كار رفته كيفي و از نوع تحليل مضمون بوده و نمونه ‌با روش نمونه‌گيري هدفمند، از نوع حداكثر تنوع، انتخاب شده و با ابزار مصاحبه به گردآوري داده‌هاي لازم پرداخته شد. نمونه‌گيري تا رسيدن به اشباع نظري ادامه يافت. تحليل مضامين مصاحبه‌ها از طريق كدگذاري سه مرحله استراوس و كوربين (كدگذاري باز، محوري و گزينشي) انجام شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد «پزشكي­ مداري» هسته مركزي مصاديق پزشكي شدن اعتياد است كه داراي سه مقوله اصلي «بيمارانگاري اعتياد»، «دارو درماني» و «درمان پزشكي محور» است. همچنين هسته مركزي زمينه ­هاي پزشكي شدن اعتياد عبارت است از «پزشكي شدن جامعه» كه داراي مقولات اصلي «تجاري­ سازي درمان»، «فرهنگ بيمارانگاري اعتياد» و «پزشكي سالاري» است. نتيجه­ گيري: مي‌توان اينگونه استدلال كرد كه پزشكي به مثابه گفتمان مسلط در جامعه امروز ايران، بيشتر حوزه ­ها را تحت تاثير قرار داده و عمده ­ي مسائل و موضوعات اجتماعي از جمله اعتياد از نظرگاه تحليل اجتماعي خارج شده و به قلمرو پزشكي و ساير علوم فردمحور منتقل شده‌اند.

Objectives: Medicalization of society means the penetration and spread of medical discourse to subjects and areas of the community that was previously available to other discourses and different types of knowledge. Drug addiction, as a multidimensional social phenomenon, gradually emerged from the social sphere and was dominated by medical discourse. This research tries to identify, on the one hand, the most important appearances of the medicalization of addiction and, on the other hand, to identify the social contexts that have created this condition. The method: The method of this study is analysis of content and sampling is based on purpose sampling of the type of maximum variation. Sampling continued to reach the theoretical saturation. The analysis of the content of the interviews was done by Strauss and Corbin’s three-steps coding process (open, pivotal and selective coding). Findings: Findings show “medical orbital” is core central of the medicalization of addiction which has three main categories: “sicken-assumption of addiction”, “drug therapy”, and medical-based treatment”. Also, central core of the social contexts of medicalization of addiction is “medicalization of society” which has three main categories: “Commercialization of treatment”, “culture of sickness-assumption of addiction”, and “master-medic”. Conclusion: As a result, it can be argued that medicine, as the dominant discourse in today's Iranian society, has affected most of the constituencies. an‎d major social issues, including addiction, have been moved from the field of social analysis to the realm of medicine and other individualist sciences.