عوامل ايجاد اختلاف نسخه در ميان اصول و مصنّفات متقدّم اماميه

The Causes of Difference in Versions of an Early Imamiyyah's Hadith Book

از ويژگي‌هاي بارز حديث اسلامي، خصوصاً حديث شيعه، انتقال مكتوب آن در طي نسل‌هاي متمادي است. اين ويژگي گرچه مزيّتي مهم به شمار مي‌آيد اما مشكلاتي نيز ناگزير به همراه دارد. يكي از اين مشكلات مسئله پيدايش اختلاف در نسخه/تحرير‌هاي كتب حديثي است كه از قرون متقدّم تاكنون از اهميت بسزايي برخوردار بوده و هست. در دوران پيش از شيخ طوسي كه هنوز ديدگاه حجّيّت تعبّدي خبر چندان مورد توجّه اماميه، خصوصاً در بغداد، نبود، يافتن نسخه‌هاي مورد اعتماد از كتب حديثي، از مهم‌ترين فعّاليت‌هاي فقها و مكاتب حديثي امامي به شمار مي‌رفت و پس از پذيرش اين ديدگاه نيز، اختلاف نسخه‌هاي كتب حديثي، خود را در موضوع تعارض روايات نمايان مي‌نمود. با اين حال، مسئله اختلاف نسخه‌هاي كتب متقدم امامي تاكنون به صورت مجزّا مورد بررسي قرار نگرفته و عوامل آن واكاوي نشده است. با شناخت اين عوامل، علت ترجيح يك نسخه‌ از يك كتاب حديثي، توسط محدثين متقدم امامي آشكار و در يافتن نسخه و متن اصيل يك روايت و رفع تعارض ميان روايات موفق‌تر خواهيم بود. در همين راستا با معرفي روش «تحليل كتابشناسي» و با استفاده از اين روش، عوامل اختلاف نسخه‌ در كتب متقدّم امامي را شناسايي و براي هر مورد نمونه‌هايي ارائه مي‌نماييم. در نتيجه اين بحث، چهار عامل كلي جعل، تصحيف و تحريف سهوي، شتاب در اجازه و اختيار راوي از عوامل اختلاف نسخه در كتب متقدّم امامي شناخته شد.

One of the characteristics of the Islamic hadith, especially the Imamiyyah hadith, is its transmission based on writing. This feature has also caused problems, although it is one of the advantages of Islamic hadith. One of this problems is the difference in the versions of this hadith books. In this research, we try to identify the causes of difference between different versions of the early Imamiyyah's books based on historical and hadith reasons, and provide suitable examples for each case. As a result of this discussion, four general factors were found: Forgery, Inadvertent distortion, the narrator's opinion, and hasten to publication.