حج از نگاه مستشرقان (با تأكيد بر دائره ‌المعارف قرآن لايدن)

بررسي آموزه‌هاي اساسي و بنيادين قرآني ـ  اسلامي از ديرباز مورد اهتمام پژوهشگران غيرمسلمان يا به تعبير ديگر، مستشرقان بوده است. يكي از جديد‌ترين و مهم‌ترين آثار آنها در اين زمينه «دائره ‌المعارف قرآن لايدن» و يكي از  موضوع‌هاي اساسي قرآني ـ  اسلامي، بحث «حج» است. غالب مقالات مربوط به حج در اين اثر، مربوط به خاورشناس انگليسي، «جرالد هاوتينگ» است. وي تبيين مناسك حج و اماكن مربوط به اين عمل را بنوعي با بحث خاستگاه قرآن و اسلام مرتبط ساخته است. اينكه اين تبيين‌ها و برداشت‌هاي وي از موضوع حج، بر چه مباني و پيش‌فرض‌هايي بنا گرديده، درخور نقد و بررسي است. به نظر مي‌رسد مباني نظري وي مبني بر عدم وحيانيت قرآن، منشأ طبيعي داشتنِ دين و تطور و تكامل طبيعي دين توحيدي اسلام، منتج به برداشت‌هاي خلافِ نگاه اصيل اسلامي از ناحيه او شده است. با توصيف، تحليل و بررسي آرا و ادعاهاي «هاوتينگ» روشن مي‌شود كه به رغم وجود برخي نكات مثبت در تحقيقات وي، ديدگاه‌ او در باب حج اسلامي، در بسياري موارد صحيح نبوده و قابل نقد است. داشتن پيش‌فرضِ عدم وحيانيت قرآن، مبناي نظري تقدم بت‌پرستي بر يكتاپرستي، تطور و تكامل طبيعي دين در جوامع، در نتيجه، تشكيك در تطابق اشارات قرآني به مناسك حج با اماكن و مناسك حج امروزي مسلمانان، پندار ناسازگاري آيات حج و... را مي‌توان از موارد قابل نقد در موضوع حج برشمرد.