تأملي در رساله‌ حقوق اساسي محمدعلي فروغي از منظر بحث درباره كاربردي كردن علم سياست در ايران

A Contemplation on the Muhammad Ali Foroughi's Constitutional Rights Treatise from the Applicability of the Political Science in Iran point of view

ضرورت تاسيس مدرسه ‌ي علوم سياسي به مانند ديگر مدارس جديد در ايران، به مثابه‌ي ضرورتي متجددانه مطرح شد و اين ضرورت متجددانه بود كه همواره به ضرورت «كاربردي»بودن علم سياست دانشگاهي موضوعيت داده است. نگاهي به فهرست نخستين برنامه‌‌هاي درسي مدرسه ‌ي علوم سياسي و بررسي آثار نخستين متجددان ايراني، آشكار مي‌سازد كه شكست علم سياست در بدل‌شدن به رشته‌اي «كاربردي»، در واقع با شكست پروژه‌ي تجدد در ايران كه خصلتي از بنياد سياسي داشت در پيوند است. توضيح اين شكست در واقع راه را براي فهم آن شكست نيز خواهد گشود. ما در اين مقاله تلاش خواهيم كرد تا پس از نگاهي اجمالي به شرايط كلي تاسيس «مدرسه‌ي علوم سياسي»، با تامل در رويكرد نخستين آموزگاران مدرسه‌ي علوم سياسي، به ويژه رساله‌ي مهم محمد علي فروغي به عنوان يكي از مهمترين منابع درسي در آن مدرسه، از اين موضع دفاع كنيم كه مناديان تجدد سياسي در ايران كه در عين حال كم بيش از مدرسان مدرسه‌ي علوم سياسي نيز بودند، علي‌رغم همه‌ي احتياط ‌هايي كه در بيان منويات خويش به خرج مي‌دادند، اما نهايتاً از بيان تلويحي آن اصولي امتناع نكردند كه اساساً ريشه در يك تلقي ليبرال-دموكراتيك داشت. اگر نسبت ميان الهيات ليبرال-دموكراتيك، علم سياست جديد و سرشت «كاربردي» آن را مدّ نظر قرار دهيم، آن‌گاه نقش امثال محمد علي فروغي در خصوص علم سياست جديد در ايران را مي‌توان فراتر از دايره‌ي تنگ تاليف و تدريس براي مدرسه‌ي علوم سياسي، به مثابه ‌ي اقدامي استراتژيك در راستاي استقرار ارزش‌هاي ليبرال ‌دموكراتيك مورد ملاحظه قرار داد.

Abstract The School of Political Science, just as the other modern schools in contemporary Iran, established as a necessity brought about by the modernity, and this necessity has always been signalized the necessity of applicability of political science. The early curricula of the School of Political Science and the works of the early Iranian modernists denote that the failure of the political science in becoming applicable is essentially related to the failure of the modernity's project in Iran. Explaining this failure pays our way to understanding that one. In this paper, through studying the suggestions of Muhammad Ali Foroughi, one of the outstanding master of the School, and at the same time one of the most important modernists in the era of constitutional revolution, we will attempt to show that early political modernists in Iran, in spite of their circumspections in revealing their intentions, conveyed their essentially liberal-democratic principle implicitly. If we take the relation between the theology of liberal democracy, modern political science and its applicable character into account seriously, then we can see the role of people such as Muhammad Ali Foroughi, beyond the compiling and teaching in the School of Political Science, as a strategic action to fight for liberal-democratic values.