مطالعات آينده و نقش آن در سياست‌گذاري علم، فناوري و نوآوري

چندين دهه است كه در سازمان‌هاي دولتي و خصوصي، برنامه‌هاي روشمند مطالعات آينده در مقياس‌هاي بخشي، ‏منطقه‌اي و ملي در حوزه‌هاي مختلف علم، فناوري، نوآوري، فرهنگ، محيط زيست و ... اجرا مي‌شود و البته زمينه و چشم‌انداز اين برنامه‌ها عمدتاً بر حوزه علم و فناوري تمركز داشته است. اكنون مطالعات آينده، رويكردي براي سياست‌گذاري و تصميم‌گيري دولتي و خصوصي در محيط سياست علم و فناوري است كه پاسخ سؤالات راهبردي مربوط به علم و جامعه را در يك چشم‌انداز بلندمدت ارائه مي‌دهد. براي بهبود ارتباط بين تحقيقات حوزه آينده با سياست‌گذاري، بايد به بررسي امكان ايجاد ارتباط بين اين تحقيقات و ‏تجزيه و تحليل سياست از طريق نوع‌شناسي عدم قطيعت‌ها‏ پرداخت تا بر مبناي آن بتوان مشخص كرد چه زماني چه نوع مطالعات آينده‌اي بايد انجام پذيرند. در اين مقاله با معرفي چهار سطح عدم قطعيت (شامل سطح يك: آينده مبتني بر روند (آينده قطعي‏)، سطح دو: آينده همراه با ريسك ‏(آينده ‏محتمل‏)، سطح سه: تعدادي از آينده‌هاي باورپذير‏ و سطح چهار: عدم قطعيت مبين آينده‌هاي ممكن)، تعاريف آينده‌شناسي، پيش‌بيني، آينده‌نگاري و آينده‌پژوهي به همراه منطق چگونگي تخصيص روش‌ها به هر يك از آنها تشريح شده است. ضمناً با محور قراردادن چرخه سياست‌گذاري به عنوان چارچوب پايه فرآيند سياست‌گذاري، كاركردهاي آينده‌پژوهي، منطبق با هر مرحله و نيز نمونه روش‌هاي قابل استفاده در هر مرحله از چرخه سياست‌گذاري معرفي شده است. اين مقاله تلاش مي‌كند مطالعات آينده را با توجه به زمينه و بافتار سياست‌گذاري در حوزه علم، فناوري و نوآوري معرفي نمايد.