از كوگيتو تا يقين (بررسي مقايسه اي يقين در حكمت صدرايي و فلسفه دكارتي با تأكيد بر جنبة الاهياتي)

From Cogito to Certainty (A Comparative Study of Certainty in Mullah Sadra` Wisdom and Cartesian Philosophy with an Emphasis on the Theological Aspect)

يقين، از نگاه ملاصدرا تصديق همراه با اعتقاد جازم و مطابق با واقع است كه صرفاً با دستيابي به مبادي و اسباب به مدد اتصال نفس قدسي با ملائكه و دريافت علوم از آن ها فراهم مي­ آيد. يقين از نگاه دكارت، وضوح و تمايز­ي كه در حوزة روابط اعداد رياضي و هندسي وجود دارد، در زندگي عيني و واقعي هم جاري است و همان معيار يقين است كه با يقين عقلي به وجود نفس شروع شده سپس جسم اثبات مي شود و نهايتاً به اثبات جهان خارج مي ­انجامد. در انديشه الهياتي هر دو، خدا معيار و پشتوانه يقين است. ملاصدرا با نگرش وجودي به مسأله يقين، يقين دكارتي را از بن بست عقل گرايي محض خارج نموده و با اعتقاد به اشتدادِ وجودي نفس و فعاليت و خلاقيت آن، مدعيِ تعامل حداكثري ميان معرفت عقلي و شهودي است و نهايت مراتب يقين‌ را‌ به ساحت علم حضوري و شهودي مي­رساند. مقالة حاضر با تبيين مسأله يقين در گذر انديشه اين دو فيلسوف به وجوه تشابه و تمايز اين دو انديشمند در مباني و اصول اين بحث اشاره دارد.

Certainty, from the viewpoint of Mulla Sadra, is a dogmatic affirmation of a proposition corresponding to the reality; which is gained only by access to the sources and with the help of connecting to the angels and receiving the science and knowledge from them. But certainty, from Descartes's view, comes in different sense. According to him, the quality of clearness and distinction which is seen in mathematical and geometric numbers can be seen in real life. an‎d with the same kind and degree of certainty, Descartes prove the existence of mind, God and finally the existence of corporal world. In the theology of both thinkers, God plays a central role to support the certainty. Mulla Sadra, with the existential attitude regarding the certainty, saved Cartesian certainty from pure rationalist deadlock and with the help of existential gradation of mind and its activity and creativity held the cooperation or interaction between intellectual knowledge and intuitive knowledge, and reaches the ultimate degree of certainty to knowledge by presence and intuitive knowledge. The present paper deals with the issue of certainty with the aspects of similarity and the dissimilarities between the fundamentals and the principles of definitive discussion in the course of the thought of these two philosophers.