ابعاد مسئله كمال نفس ناطقه در فلسفه ابن سينا و تحليل انتقادي آن

A Critical Study on the Aspects of Rational Soul Perfection in Avicennian Philosophy

از موضوعات اساسي فلسفة ابن ­سينا نفس­ شناسي است. او ذيل مفهوم نفس به طرح ديدگاه خود در باب كمال انسان پرداخته است. اين نوشتار به اين پرسش مي­ پردازد كه كمال نهايي نفس ناطقه نزد ابن ­سينا چيست و چه انتقاداتي به نظرية وي وارد است؟ آيا ديدگاه ابن­ سينا مي ­تواند پاسخگوي سؤال امروز ما در باب كمال نفس باشد؟ به نظر ابن ­سينا كمال نفس كمالي عقلي است و با حصول مرتبة عقل مستفاد حاصل مي ­شود؛ بنابراين تكامل نفس در ناحيه عقل نظري است و عقل عملي تنها جنبه مقدمه ­اي و زمينه­ سازي دارد. ديدگاه ابن سينا در سرتاسر تفكر فلاسفه اسلامي سريان داشته و پس از وي توسط ملاصدرا نقادي شده است. وي نظرية ابن ­سينا را نقد و بازسازي كرده اما درنهايت در همان محدوده باقي ­مانده است. به نظر مي­ رسد مشكل اساسي ديدگاه ابن­ سينا تفكيك شئون نفس و عدم توجه به مدخليت اساسي عمل ارادي و جنبه­ هاي مادي و بدني و مخصوصاً مسائل ناشي از حيات اجتماعي و سياسي در امر تكامل نفس است.

Philosophical anthropology is one of the main issues in Ibn Sina's philosophy. Defining the concept of the soul, Ibn Sina states his ideas about human perfection. Thus, questions raised what is the ultimate perfection of a rational soul and what are the sensible criticisms of it? Would Ibn Sina's philosophy answer the questions of modern man on the related issues? Ibn Sina is of the opinion that human perfection is a kind of intellectual perfection achieved through reaching al-ʿaql al-mustafād (acquired intellect). Therefore, perfection is achieved in the light of theoretical intellect and practical intellect preliminary paves the way to reach perfection. Ibn Sina's view on perfection flows in the body of Islamic philosophy until the advent of Mulla Sadra's philosophy. He criticized Ibn Sina's thoughts and rebuilt his theory, but he didn't go much beyond it. The crux of Ibn Sina's problem is that he divided various degrees of the soul and didn't pay enough attention to the interference of human will as well as the corporeal and worldly aspects rooted in social and political life.