معماري اسلامي از منظر علم ديني

با توجه به وجود اختلاف نظر انديشمندان معماري در خصوص ماهيت معماري اسلامي، در مقاله ي حاضر به ماهيت، امكان و نحوه ي ايجاب معماري اسلامي پرداخته شده است. از آنجا كه علم و هنر دو بعد اصلي معماري هستند، لذا به نظر مي رسد يكي از روش هاي دستيابي به ماهيت معماري اسلامي، پرداختن به مقوله ي علم ديني است. بدين منظور ابتدا علم ديني معرفي شده، ضرورت و تاريخچه ي علم ديني، ماهيت علم، دين و علم ديني ارائه گرديده است. بسته به اصالتي كه نظريه‌پردازان علم ديني به روش تجربي، آموزه هاي نقلي و يا تركيبي از اين دو داده‌اند ديدگاه‌هاي مختلفي در خصوص علم ديني در ايران مطرح است: برخي مانند آيت الله جوادي آملي معتقدند علم، يكسره ديني است و تقسيم ديني و غيرديني برنمي‌تابد؛ برخي آن را امري ضروري، ممكن و يا حتي تحقق‌يافته دانسته اند (مانند ديدگاه فرهنگستان، گلشني، نصر، زيباكلام، باقري)، برخي نيز علم ديني را نه ضروري مي دانند، نه ممكن، نه مطلوب و نه اخلاقي (سروش، ملكيان، پايا). در اين پژوهش تلاش شده است ديدگاه هاي مختلف مطرح شده در خصوص معماري اسلامي با نظرات متناسب با آن‌ها در علم ديني مورد تطبيق قرار گيرند. پرسش پژوهش حاضر چيستي معماري اسلامي است. نوع تحقيق از نظر هدف، بنيادي است و در روش كيفي جاي مي گيرد. گردآوري داده ها به روش كتابخانه اي (داده هاي اسنادي موجود) است و در تجزيه و تحليل داده ها از استدلال منطقي و تحليل محتوا بهره گرفته شده است. در نتيجه گيري معماري اسلامي بدين گونه تعريف شده است: معماريي است كه ارزش هاي اسلامي بر آن تأثير گذاشته و محتواي ديني داشته باشد و باورها و ارزش‌هاي ديني را متجلي سازد. اين ارزش ها بايد از منابع ديني و با روش هاي معتبر خود (اجتهادي) استخراج گردند.