بازشناخت نقش محيط و معيشت بر تكوين گونه مسكن روستايي، مطالعه موردي: شمال شهرستان مراغه

شناسايي گونه هاي قابل تشخيص مسكن روستايي و بيان عوامل موثر بر اين تمايزات در منطقه شمال شهرستان مراغه، رسالت اصلي اين تحقيق مي‌باشد. گستره جغرافيايي اين شهرستان كه از سويي به دامنه‌هاي مرتفع سهند و از ديگر سو به حاشيه هاي جلگه‌اي درياچه اروميه ادامه يافته؛ باعث بوجود آمدن تنوعي از بافت و مسكن روستايي شده كه كمتر مورد مطالعه واقع گرديده است. برخي روستاها به دليل تغييرات كمتر در شيوه‌هاي زيست ساكنان خود هنوز مصاديق نسبتاً دست نخورده‌اي از معماري بومي را ارائه مي‌دهند. بدين منظور چهار روستاي آشان، قشلاق، چاوان عليا و اسفستانج بعنوان نمونه انتخاب شده و از زواياي متعدد سكونتي مورد كنكاش قرار گرفت. تحقيق حاضر از نظر هدف كاربردي، از حيث روش گردآوري اطلاعات، اسنادي و پيمايش ميداني و از نظر روش، جزء تحقيقات توصيفي و تحليلي محسوب مي‌شود. نتايج تحقيق نقش مرجّح دو عامل محيط و شرايط معيشتي در پيدايش انواع اصلي مسكن روستايي را تصديق مي‌كند كه از منظر گونه‌شناسي كالبدي، پنج نوع آن بازشناسي شد. وضعيت كوهپايه‌اي باعث شده كه روستاها پشت به ارتفاعات و غالبا رو به آفتاب شكل بگيرند و جهت ساختمان‌ها علاوه بر آفتاب از شرايط توپوگرافي محل تبعيت كند. نحوه استقرار بناها در زمين طوري است كه سطوح آزاد بنا به حداقل برسد و مصالح بنايي مانند خشت، كاهگل، سنگ و چوب در پاسخ به مباحث اقليمي، دوام و قابليت تامين انرژي استفاده شده‌اند. در سازمان كلي نيز اتاق‌ها عموماً چسبيده به فضاي دام (از پهلو يا كف) شكل گرفته‌اند. ابعاد فضاها حد الامكان كوچك، محدوده آنها مشخص و قابل كنترل و گشودگي‌ها براي نور و ديد و تهويه به حداقل رسيده، ديوارها در محل اتصال به زمين، سنگي و بالاتر از آن خشت، سنگ و آجر هستند. ساختار بسياري از بناها مشابه شيوه ديرينه معماري شمال‌غرب در دوره اورارتويي است كه ما آنرا الگوي تركيبي «كلاوه ستوندار» ناميديم. در اين تركيب طبقه يا سكويي با ديوارهاي سنگي بعنوان پايه در آغوش زمين شيبدار و ايوان ستوندار چوبي در پيشاني طبقه فوقاني شكل گرفته است. لذا مي‌‌توان گفت؛ ابنيه تحت اثر عوامل محيطي، معيشتي و فرهنگي حالتي آميخته از درونگرايي كاركردي و برونگرايي بصري را شكل داده و معماري با هويت ويژه‌اي بنام درون‌گراي برون‌نگر نمودار گشته است.