تبيين جايگاه معنا و خيال در فرآيند طراحي معماري

در انديشه و تفكر اسلامي، خيال، جايگاه و اهميت ويژه اي در آفرينش هنري دارد. ماهيت برزخي خيال، باعث شده كه هر مفهوم و معنايي براي تجسم يافتن در دنياي محسوس، بايستي از خيال بگذرد. عالم خيال، واسطه بين معنا و محسوس است. انسان در خلق هنري، بيشتر از ادراك خيالي و قوه خيال خود بهره مي گيرد. هنرمند قدسي در هنگام آفرينش فارغ از عالم محسوس عمل مي كند. حتي در هنگام بازآفريني طبيعت يا شي اي مادي نيز، تلاش مي كند حقيقت و معناي آن را در اثرش متجلي سازد. قوه خيال هنرمند به او كمك مي كند تا تصاوير و مفاهيم جديدي، فراتر از ماده خلق كند. معنا در معماري و هنر اسلامي، نقشي بنيادين دارد. معمار همچون ديگر هنرمندان، با ادراك عالم ماده و شناخت آن به معاني، مفاهيم و ارزش هاي ازلي نائل مي آيد؛ و به ياري قوه خيال، اين معاني را به صورت معماري و فضا در عالم محسوس، باز مي آفريند. هدف اين پژوهش، تبيين جايگاه خيال به عنوان واسطه تجلي حوزه معاني در طرح معماري و نقش آن در فرايند طراحي معماري است. در اين پژوهش، پيشينه مرتبط با خيال در انديشه اسلامي در حوزه هاي عالم خيال و مراتب آن، ادراك خيالي، آفرينش و هنر قدسي، مورد بررسي قرار مي گيرد. اين مقاله با روش توصيفي تحليلي و متكي بر استنتاج به بررسي داده ها و مطالب گردآوري شده مي پردازد. مطالعات نشان مي دهد؛ سير نزولي معنا، خيال، معماري به عنوان يك فرآيند سه مرتبه اي، مي تواند در طراحي معماري مورد توجه قرار گيرد. با كمك اين فرآيند، حوزه هاي معنايي در معماري، همچون ارزش ها، نمادها و مفاهيم ذهني طراح كه با فرهنگ، اجتماع و درونيات فطري او مرتبط هستند؛ مورد توجه قرار مي گيرند و به واسطه خيال در ايده معماري مي نشينند. اين فرآيند را مي توان شامل سه مرحله اصلي دانست: توجه و دستيابي به مفاهيم و معاني، تبديل اين معاني به صورت هاي خيالي و طراحي اوليه، بازآفريني اين صورت ها در عالم محسوس به گونه اي كه هم با عالم خيال و هم با محدوديت هاي عالم محسوس منطبق باشد (اثر معماري).