تحليل سياست‌هاي عرضه زمين مسكوني، توليد فضاي رانتي و انسجام ساخت شهر مطالعه موردي: شهر زنجان

عرضه زمين مسكوني در شهرهاي ايران توسط دولت و نهادهاي عمومي با محوريت سياست آماده‌سازي زمين به‌ويژه از دهه 1360 به اين‌سو يعني تصويب قانون آماده‌سازي زمين در سال 1365 از عوامل اصلي شكل‌دهي ساخت شهرهاي ايران در چند دهه اخير است. با اجراي ناكارآمد طرح‌هاي آماده‌سازي زمين مسكوني و عرضه زمين توسعه‌نيافته باهدف تحقق ارزش مبادلاتي زمين علاوه بر ارزش مصرفي آن، منجر به شكل‌گيري فضاي رانتي و تحت تأثير قرار گرفتن انسجام ساخت كلان‌شهري از جنبه‌هاي مختلف شده است. اين مقاله با روش توصيفي تحليلي، تأثير سياست‌هاي عرضه زمين شهري در توليد فضاي رانتي و انسجام و يكپارچگي ساخت كلان‌شهري در محدوده شكل‌گرفته از طريق طرح‌هاي آماده‌سازي زمين مسكوني را تبيين مي‌كند. براي گردآوري داده‌ها از مطالعات كتابخانه‌اي و آمارهاي عيني طبقه‌بندي‌شده سازمان‌هاي دخيل در مديريت شهري استفاده‌شده است. براي تحليل داده‌ها از روش تحليلي space syntax، تحليل همپوشاني وزني (با ضريب وزني فازي) و درون‌يابي IDW در نرم‌افزارهاي Arc Gis و Depthmap بهره‌گيري شده است. يافته‌هاي تحقيق نشان داد كه محدوده آماده‌سازي كوي گلشهر متناسب با تأمين سهم بالايي از ارزش مبادلاتي زمين در كنار سهم ضعيف ارزش مصرفي و در نتيجه بروز زمينه فضايي براي استحصال رانت مطلق تأثير زيادي در نارسايي و كاهش انسجام ساخت شهري زنجان داشته است. اين فرآيند منجر به شكل‌گيري ساخت شهري ناكارآمد و ضريب هم پيوندي ضعيف شده است. در مقابل، كوي كارمندان، پايين كوه، علوم پايه و كوي قائم و آزادگان، به علت رعايت نسبي ضوابط طرح‌هاي فرادست توسعه شهري، عرضه زمين برحسب نياز مسكن يعني تحقق ارزش مصرفي و جلوگيري از بروز پديده رانت جويي باز توزيعي از طريق كاهش زمان تبديل قطعات مسكوني تفكيكي به ساختمان مسكوني در محدوده طرح‌هاي آماده‌سازي مذكور و مكان‌يابي مناسب در پيوستگي با بافت موجود شهر يك ساخت شهري منسجم با پيوند فضايي مطلوب ايجاد كرده است.