جايگاه و زمانة فخرالدين سماكي در تاريخ فلسفة اسلامي (با تأكيد بر حاشية او بر شرح هداية ميبدي)

Survey of Fakhr Al Din Sammki’s paraphrase on Meibodi’s commentary of Hidayat al Hikmah

يكي از ضروريات تحقيق، احياي آثار انديشمندان و حكمايي است كه در تاريخ تطور و پيشبرد فرهنگ و معارف اسلامي نقش اساسي داشته‌اند ولي تاكنون بصورت يك حلقۀ مفقوده و مغفوله ناشناس مانده‌اند. فخرالدين سماكي معروف به محقق فخري، از جملة اين حكماست كه در قرن دهم هجري مي زيسته است. وي شاگرد غياث‌الدين منصور دشتكي است. از سماكي آثار قلمي مهمي چون: حاشيه بر شرح تجريد قوشچي و حاشيه بر شرح هداية الحكمة ميبدي بجاي مانده است. متن هداية الحكمة تأليف اثيرالدين ابهري، شامل سه قسم منطق، طبيعيات و الهيات است. ميبدي بر دو قسم طبيعيات و الهيات آن شرح نگاشته و سماكي تنها بر دو فن اول و دوم از فنون سه گانه طبيعيات شرح هداية الحكمة ميبدي حاشيه زده است. سماكي اگرچه مانند ابن‌سينا و سهروردي، بنيانگذار مكتب خاصي نبوده ولي با بيان نقد و بررسيهاي دقيق و اظهارنظرهاي خاص خود در موضوعات مورد بحث از منظر متكلمان و مشائيان و اشراقيان و عرفا، در قالب آثار مستقل و غيرمستقل (شرح و حواشي) و با ارائة ديدگاههايي بديع توانسته ـ بعنوان حلقة واسط ـ نقش مهمي در تطور تفكر فلسفي بطور كلي ايفا كند و الهام بخش صدرالمتألهين شيرازي در ظهور حكمت متعاليه نيز باشد. از جملة اين ديدگاهها، تقرير متفاوت برهان سلمي و ابداع سه برهان ديگر در باب اثبات تناهي اجسام است كه در اين نوشتار بدان پرداخته شده است.

A necessary research activity in each period is the revival of the works of thinkers and philosophers who have played an essential role in the history of the development and advancement of Islamic culture and teachings but have remained unknown to the world. Fakhr al-Dīn Samākī, known as Muḥaqqiq Fakhrī, is one of these philosophers who lived in the 10th century (AH). He was the student of Ghiyāth al-Dīn Manṣūr Dashtakī. He wrote some important works such as Glosses on Qūshchī’s Sharḥ-i tajrīd and Glosses on Maybudī’s Sharḥ al-hidāyah al-ḥikmah. Athīr al-Dīn Abharī’s Hidāyah al-ḥikmah consists of three chapters on logic, physics, and theology. Maybudī commented on its two chapters of physics and theology, and Samākī wrote glosses only on the first and second sections of the three sections of the chapter on physics of Maybudī’s Sharḥ al-hidāyah al-ḥikmah. Unlike Ibn Sīnā and Suhrawardī, Samākī did not found a specific school of philosophy; however, he managed to play a significant role as a mediator in the development of philosophical thought in general and turn into a source of inspiration for Mullā Ṣadrā in developing his Transcendent Philosophy. He did so through presenting some accurate critiques, conducting thorough investigations, and expressing specific and innovative views regarding certain topics discussed by mutikallimūn, Peripatetic philosophers, Illuminationists, and gnostics within the framework of some of his dependent and independent (commentaries and glosses) works. Among such views, reference can be made to his different interpretation of sollemī (stepwise) argument and the development of three new arguments on demonstrating the finitude of things, which have been discussed in this paper