كم‌يابي تفكر انتقادي در پيشينۀ فرهنگي ايران

در چشم‌اندازي تاريخي به جريان‌ها و آبشخورهاي معرفت در جامعۀ ايران درمي‌يابيم كه ردپاي تفكر انتقادي را كم‌تر در جريان تبادلات فكري مي‌توان جست؛ يعني شيوه‌هاي ارتباط و انتقال معرفتي به‌گونه‌اي بوده است كه تفكر انتقادي در آن‌ها جايگاهي ندارد يا به‌صورت ضعيف و كم‌مايه حضور دارد. برآيند و ميراث اين خصيصۀ تاريخي جريان‌هاي معرفتي امروزه در اجتماعات علمي به‌‌منزلۀ يك ويژگي فرهنگي در عرصۀ عمومي در جامعۀ معاصر ايراني بيان‌گر «كم‌مايگي خردورزي و تفكر انتقادي» است. ازاين‌رو، در انواعِ ارتباط ِميان افراد و مناسبات اجتماعي و حتي در محافل علمي تفكر انتقادي جايگاه قابل‌توجهي ندارد. ازسوي‌ديگر، پيشرفت علمي مستلزم توجه جدي به تفكر انتقادي است. به اين ترتيب، درصورتي‌كه توسعه را راه‌برد و خواست ملي در نظر بگيريم، با كيفيت تفكر انتقادي در جامعه و روابط و مناسبات اجتماعي، سياسي، و فرهنگي نمي‌توان انتظار دگرگوني خاصي را داشت، چراكه با پديدۀ كم‌مايگي خردورزي و تفكر انتقادي مواجهيم و تقويت اين بايستۀ توسعه مستلزم توجه جدي‌تر و تلاش براي فراهم‌آوردن زمينه‌هاي رشد آن در جامعه است. در اين مقاله، با استفاده از روش تحليل تاريخي، معرفي پيشينۀ ضدتفكر انتقادي در جامعۀ ايران، و بيان اهميت آن براي پيشرفت و توسعه پيش‌نهادهايي براي ارتقاي آن ارائه مي‌‌شود.