كاربست شگردهاي علم معاني در شعر فارسي و عربي (مطالعۀ موردي مضمون اندرز در شعر نيما يوشيج و نازك‌الملائكه)

در شعر فارسي و عربي ـ اعمّ از كلاسيك و نوـ كاربرد علوم بلاغي براي ابلاغ مفاهيم و معاني مورد نظر شاعر بسيار ملموس و محسوس است؛ زيرا آنچه باعث ادبيت و شعريت يك متن مي‌شود، بيشتر جنبه‌هاي بلاغي متن است. نيما و نازك‌الملائكه به عنوان بنيانگذاران شعر آزاد در ادب فارسي و عربي، از عناصر بلاغي براي برجسته‌سازي مضمون و تأثيرگذاري بيشتر بهره برده‌اند. اين دو شاعر گاهي به مناسبت، در اشعار خود از دَرِ پند و اندرز درآمده‌اند و مردم روزگار خود را در پاره‌اي مسائل نصيحت كرده‌اند. اين مقاله به چگونگي كاربست علم معاني در ايجاد مضمون پند و اندرز مي‌پردازد و اشعار اين دو شاعر را به روش توصيفي‌ـ تحليلي در حوزۀ كاربرد بلاغت و در مضمون اندرز مطالعه كر‌ده‌است. از مهم‌ترين عناصر بلاغي مؤثر در بيان مضامين اجتماعي پند و اندرز، عناصر علم معاني است؛ از جمله: توجه به جملات انشائي، جملات خبري، احوال مسندٌإليه، احوال مسند و اطناب. در اين پژوهش، دريافتيم كه هر دو از مسندٌإليه عام و برجسته‌سازي مسند براي بيان غرض پند و اندرز استفاده كرده‌اند. در باب مخاطب نيز آنچه بيشتر مورد نظر آن‌هاست، بيان گزارۀ خبري است كه مخاطب بايد آن را دريابد و نه انتخاب نوع مخاطب يا انواع خطاب. البته در كاربرد عناصر بلاغي بين اين دو شاعر تفاوت‌هايي وجود دارد؛ براي مثال: اطناب در شعر نيما با تكرار مفهوم جملات و با آوردن تمثيل و استعاره شكل مي‌گيرد، اما در شعر نازك‌الملائكه با تكرار فعل امر و نهي همراه است.