«حاجي‌آقا» نوشتۀ صادق هدايت، اثري فراسوي گفتمان‌هاي سياسي

صادق هدايت، رمان «حاجي‌آقا» (1324) را بر پايۀ رويدادهاي تاريخي‌ـ سياسي اواخر حكومت رضاشاه و اوايل حكومت محمدرضاشاه، به فاصلۀ زماني اندكي نسبت به آن‌ها نوشته است. براي اينكه بدانيم اين رمان با تأثيرپذيري از كدام گفتمان يا گفتمان‌هاي سياسي نوشته شده‌است، با بهره‌گيري از روش تحليل گفتمان انتقادي (بر پايۀ انديشه‌هاي روث وداك، جيمز پُل جي و نورمن فركلاف)، آن را بررسي كرده‌ايم و ديدگاه نويسنده‌اش را نسبت به گفتمان‌هاي سياسي آن دوره كاويده‌ايم. مي‌توان اين رمان را از نظر سياسي، اثري فراگفتماني، غيرگفتماني يا غيرايدئولوژيك دانست كه در آن، همۀ گفتمان‌هاي سياسي، مانند حكومت پادشاهي، ناسيوناليسم، فاشيسم، مدرنيسم، غرب‌گرايي، سكولاريسم، سنت‌گرايي، دين‌گرايي، چپ‌گرايي (ماركسيسم و كمونيسم)، ليبراليسم، دموكراسي و مشروطه‌خواهي و غيره مورد نقد و خشم نويسنده واقع گرديده‌است. ايدئولوژي‌هاي سياسي براي تأمين منافع طرفداران و مبلّغان آن‌ها به‌كار گرفته مي‌شوند. هدايت، دگرگوني‌هاي تاريخي و سياسي فراواني را از دورۀ مشروطه تا روي‌ كار آمدن رضاشاه و محمدرضاشاه، از سر گذرانده‌است و رنگارنگي و گونه‌گوني سياستمداران، حاكمان و سودجويان را ديده‌است. او اين رويدادها را با طنزي خشمناك درآميخته، رماني سياسي پديد آورده‌است. بدون آگاهي از رويدادها و جريان‌هاي سياسي دورۀ نويسنده و گرايش‌هاي سياسي او، شناخت درستي از رمان به‌دست نمي‌آيد.