حكيم سبزواري و نقد برهان صدرالمتألّهين بر حركت جوهري

Sabzawari and the criticism of Sadr al-Muta’allihin's argument for substantial motion

يكي از براهين صدرالمتألّهين براي اثبات حركت جوهري برهان از طريق تلازم ميان طبيعت و آثار و حركات آن است. حكيم سبزواري با اين برهان به مخالفت برخاسته، و آن را صرفاً دليلي الزامي و جدلي، مطابق با مباني اشراقي، و ناسازگار با مباني صدرالمتألّهين دانسته است. اشكالات حكيم سبزواري نشان مي‌دهد كه اين برهان با تقريري كه صدرالمتألّهين از آن به دست داده است تمام نيست. شهيد مطهّري كوشيده است با بازسازي و تقرير جديد اين برهان، آن را به برهاني تامّ تبديل كند. اين بازسازي ـ گرچه داراي ابهاماتي است و با تقرير صدرالمتألّهين كاملاً همخوان نيست ـ بحث علميِ مربوط به برهان يادشده را ارتقا و روشني بيشتر بخشيده است (به‌ويژه اگر بر اساس علّيّت تحليلي بازخواني شود). امّا اوّلاً پيشرفتِ حاصل‌شده نشان‌دهندۀ نادرستيِ تأمّلات و اشكالات حكيم سبزواري در مورد تقرير صدرالمتألّهين نيست و ثانياً آنچه گشوده شدنِ افق جديد و ارتقاي اين بحث را باعث شده تأمّلات و چندوچون‌هاي حكيم سبزواري بوده است.

One of the arguments advanced by Sadr al-Muta’allihin to prove the substantial motion is the argument through the mutual implication between nature and its effects and movements. Sabzawari has opposed this argument, and regarded it as a merely polemical proof which is compatible with the principles of Illuminationist philosophy, and incompatible with the foundations of Sadr al-Muta’allihin himself. The objections raised by Sabzawari shows that this argument in its Sadrian presentation is not compelling. Murtaza Mutahhari has tried to turn this argument into a compelling argument by reconstructing and revising it. This reconstruction, although it is ambiguous and is not completely compatible with Sadrian presentation, makes the scientific discussion of the above mentioned argument clearer and more upgraded (especially if it is refereed on the basis of analytic causation). But, firstly, this progress does not show the falsehood of Sabzawari's objections and considerations about the Sadrian version, and secondly, what has opened up the new horizons and promoted this discussion is the very objections and considerations made by Sabzawari.