مطالعه باستان شناختي نقوش و تزئينات سفالينه هاي عصر قاجار (با تأكيد بر نمونه‌هاي موجود در موزه آبگينه و سفالينه‌هاي ايران)

Analyzing the Archaeology of Patterns and Decorations of Qajar Wares (Emphasizing on existing samples in Iran's Glassaware and Ceramic›s Museum)

فن و هنر سفالگري عصر قاجار به‌ لحاظ شيوه­ هاي ساخت، تزئين، طرح و نقش، داراي مؤلفه­ ها و شاخصه­ ها، وجوه افتراق و اشتراك فراواني با دوران قبل از خود بوده كه در مطالعات باستان­شناسي كمتر بدانها توجه و پرداخته شده است. مطالعه و بررسي ظروف سفالي دوره قاجار، افزون بر آشنايي با فرهنگ حاكم بر اين دوره، شيوه­ هاي ساخت و تزئين به‌ويژه در خصوص نقوش به‌عنوان اصلي تزئيني در سفالينه ­ها را آشكار مي­ سازد. از اين‌رو، در مقاله پيش رو با مطالعه و بررسي تعدادي از سفالينه­ هاي عصر قاجار، شيوه­ هاي تزئين و نقوش بر روي ظروف سفالي بررسي مي ­شوند. بر اين اساس، هدف از اين پژوهش، آشنايي با انواع نقوش به‌كار رفته در سفالينه­ هاي مورد مطالعه و در نهايت، طبقه­ بندي اين نوع نقوش است. در اين پژوهش، نتيجه جستجوها به روش ميداني با مراجعه به موزه ­هاي داخلي (رضا عباسي، موزه ملي ايران، موزه آبگينه و سفالينه هاي ايران) و جست­­جو در وب­سايت موزه­ هاي خارجي (ارميتاژ، ويكتوريا و آلبرت)، به يافتن نوزده نمونه انجاميد كه بيشترين تعداد، از موزه آبگينه و سفالينه ­هاي ايران انتخاب شد. روش انجام اين پژوهش، توصيفي- تحليلي بوده و روش گردآوري اطلاعات، كتابخانه ­اي و همچنين، بر بررسي ميداني استوار است. بدين معنا كه ابتدا همه­ نمونه­ ها به‌صورت ميداني و اسنادي گردآوري شده، سپس معرفي، تحليل و در جداول ترسيمي، نقوش تزئيني، ويژگي­ها و شاخص‌هاي خاص هر يك استخراج و تقسيم­ بندي شده­اند. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي­ دهند سفالگري دوره قاجار در عين تأثير­پذيري و تداوم سبك­ هاي سفال­ سازي دوران قبل، به نوآوري ­هايي در زمينه نقوش دست يافته كه مختص به اين دوره بوده‌اند.

Qajar pottery in regard to methods of making, decoration and patterns which has indexes and components, many similarities and differences with its earlier period of time has been paid less attention. Studying the pottery of the Qajar era, in addition to being familiar with the dominant culture of this era, reveals the ways of decorating and making, especially regarding the patterns as the main decorative elements on ware. This research has been carried out in order to analyze a number of Qajar wares and the ways of decorating pottery. Accordingly, the purpose of the present paper is to familiarize with different patterns used on pottery being studied, and classifying these patterns. Nineteen samples were chosen by referring to Iran's Glassware and Ceramics museum and searching in the websites of foreign museums. Descriptive-analytical method was used to carry out the research and the necessary information was gathered through library and field research method. In this sense, all of the samples were first collected through field and document research methods, then they were introduced, analyzed, and their decorative patterns, characteristics, and their specific indicators were extracted and classified. The results of the study shows that Qajar pottery is influenced by the earlier pottery styles, in addition it achieves the innovations in this regard.