بررسي تحليلي ديدگاه نهايي صدرالمتالهين در موضوع علم الهي به ماديات

An Analytic Study of Mulla Sadra’s Final View on Divine Knowledge of Immaterial Things

ملاصدرا در آثار مختلفش، نسبت به پذيرش صورتهاي مادي بمثابه مرتبه يي از مراتب علم الهي، مواجهه و مواضع متفاوتي داشته است؛ گاه تصريح به پذيرش كرده، گاه اصلا موضعگيري نميكند و گاه آن را انكار ميكند. نوشتار حاضر درصدد است راه حلي براي شناخت ديدگاه نهايي ملاصدرا از ميان موضعگيري هاي متفاوت وي، بدست آورد. در اين راستا، تعابير متنوع ملاصدرا درباره علم حضرت حق به ماديات و توجي هاتي كه براي هر يك از آنها ارائه شده، بررسي شده است. در يك توجيه علت اين تفاوت و تنوع، تطور راي ملاصدرا از علم اشراقي الهي به علم متعالي دانسته شده و در ديگري، تفكيك وعاء دهر و وعاء زمان. مقاله حاضر نشان ميدهد كه هر دو توجيه نارسا است و تنها راه حل قابل پذيرش براي تبيين ديدگاه نهايي صدرالمتالهين در علم به ماديات، نسبيت تقسيم موجود به مجرد و مادي است. اين راه حل، متناسب با دو رويكرد بنياديني است كه ملاصدرا نسبت به تلازم تشكيك در وجود و كمالات آن، و همچنين هويت عين الربطي ممكنات اتخاذ نموده است.

Mulla Sadra has adopted different standpoints regarding the acceptance of material forms as a level of divine knowledge in his various works. He has sometimes explicitly agreed with this idea, sometimes remained neutral, and sometimes denied it. This paper is intended to shed some light on Mulla Sadra’s final view in this regard based on his different standpoints in his works. In doing so, the author has investigated his various descriptions of God’s knowledge of material things and his justifications and arguments for each of them. One of the justifications for such a variety of ideas is rooted in his shift from the divine Ishraqi knowledge to transcendent knowledge, while another one sees the root of this diversity in separating the receptacles of perpetual duration and time from each other. Here, the author demonstrates that both of the justifications are defective and argues that the only acceptable explanation for Mulla Sadra’s final view of the knowledge of material things is the relative nature of the division of beings into material and immaterial ones. This solution conforms to the two fundamental approaches which Mulla Sadra has adopted regarding the necessity of gradation in existence and its perfections as well as the same-as-relation identity of possible things.