ملاصدرا و روش شناسي انتقادي فهم ظاهرگرايانه از دين

Mullā Ṣadrā and the Critical Methodology of the Exoteric Understanding of Religion

تفاسير ظاهرگرايانه و سطحي از دين همواره در تاريخ اجتماعي دين جريان داشته و بعضي از اين تفسيرها سبب ظهور جريانهاي متحجر و تكفيري و در نتيجه بروز چهره يي خشن، خشك و متعصب از دين شده است. ملاصدرا يكي از فيلسوفاني است كه نقد اين نوع تفاسير، يكي از محورهاي اساسي انديشه» او بوده است. اين پردازش نقادانه تا آنجا است كه دستكم دو مورد از آثار خود كسر اصنام الجاهليه و رساله سه اصل را بطور كامل بدان اختصاص داده است. اين نقد در انديشه ملاصدرا ساحتهاي مختلفي دارد كه كمتر به آن توجه شده، بنابرين نوشتار حاضر از طريق روش اسنادي، تحليل محتوا و توصيف گرايانه به طرح و بررسي آنها پرداخته است. اين ساحتها عبارتند از: بررسي عوامل زباني، عوامل عقلاني و عوامل نفساني در فهم دين. بررسي مجموع عوامل در اين ساحتهاي سه گانه نشان ميدهد كه ظاهرگرايي ميتواند موجب بروز جمودگرايي ديني، شكل گيري گفتمان خشونت، دنياگرا شدن علما، پيدايش شبه علما بجاي عالمان واقعي و شكل گيري فرهنگ ريا و نفاق شود.

Exoteric and superficial interpretations of religion have always existed in the social history of religions, and some of them have given rise to a number of uncompromising and takfīrī trends. This has resulted in the portrayal of a coarse, cruel, and dogmatic face for religion. The criticism of such exoteric interpretations was one of the essential components of Mullā Ṣadrā’s philosophy. He devoted at least two of his works, Kasr al-aṣnām al-jāhiliyyah and Sih asl treatise, completely to this theme. This critical approach in Mullā Ṣadrā’s philosophy has various dimensions, which have not received the attention that they truly deserve. Therefore, following descriptive and content/document analysis methods, this study aims to present and examine such dimensions. These dimensions include linguistic, rational, and psychological elements in understanding religion. An overall study of the mentioned elements indicates that exoterism may result in the rise of religious dogmatism, flaring up of raging arguments, emergence of mundane and pseudo-scholars instead of true scholars, and development of the culture of hypocrisy and discord.