كليدواژه :
ميدان تاريخي , تاق , منظر , محصوريت , تأكيد بصري
چكيده فارسي :
سازه‌هاي قوسي‌شكل به‌ويژه تاق‌ها، به‌عنوان يكي از پركاربردترين عناصر سازه‌اي در معماري سنتي، از اهميت ويژه‌اي در منظر سكونتگاه‌هاي تاريخي برخوردارند. اين در حالي است كه بيشتر پژوهشهاي انجام‌شده در اين حوزه به مباحث تاريخي و فني اختصاص‌يافته و كاركردهاي بصري اين عنصر در وراي نقش سازه‌اي آن پنهان مانده است. غفلت از كاركرد فراسازه‌اي عناصر تاقي، سبب گرديده تا با ابداع شيوه‌هاي نوين ساخت و از دست رفتن نقش سازه‌اي اين احجام، كاركردهاي بصري اين عناصر در منظر شهري، علي‌رغم نقش بارز هويتي به فراموشي سپرده شود. در اين نوشتار تلاش مي‌شود با دريافت و تبيين نحوه‌ي كاركرد سازه‌هاي تاقي در ساماندهي منظر ميدان‌هاي شهري طراحي‌شده‌ي تاريخي، راهكارهايي متناسب با نيازهاي معاصر براي طراحي و ساماندهي ميدان‌ها ارائه شود. روند اين پژوهش با مطالعات كتابخانه‌اي شروع گرديد؛ و با برداشت نمونه‌ها از طريق مطالعات ميداني ادامه يافت. در اين راستا ابتدا ميادين هشت‌گانه‌ي مورد مطالعه بر اساس نوع كاركرد سازه‌هاي تاقي در جداره‌ي آن‌ها به سه گونه‌ي داراي «رواق»، «حجره و حجره تاق‌نما» و «تاق‌نما» تقسيم شدند. سپس نقش اين عناصر در پوشش جداره‌ها در دو راستاي عمودي و افقي و در دو مقياس خرد و كلان، بررسي و تحليل شد. در مقياس خرد نحوه‌ي ايجاد ريتم، اتصال جداره‌ها به ابنيه‌ي پيراموني و سردرب ميدان و اتصال جداره‌ها با يكديگر در بدنه‌ي ميدان‌ها بررسي گرديد. نتايج تحقيق مبين بهره‌گيري از سه شيوه‌ي مبتني بر «تاق كامل»، «ابنيه و ورودي‌ها» و «تركيب تاق كامل با نيم‌تاق» جهت ايجاد ريتم در جداره‌ها است. بهره‌گيري از «تركيب تاق كامل با نيم‌تاق» در جداره‌ي ميادين، علاوه بر ايجاد ريتم، براي اتصال جداره‌ي ميدان به ابنيه‌ي پيرامون نيز استفاده‌شده است. تحليل‌هاي صورت گرفته همچنين چهار شيوه‌ي به‌كاررفته در پيوند جداره‌هاي ميدان‌ها با يكديگر شامل «تاق كامل»، «نيم‌تاق»، «مورب با زاويه 45 درجه» و «بدون ارتباط» را آشكار مي‌كند. در ادامه نحوه‌ي استقرار دو اشكوب ميدان بر روي يكديگر در راستاي عمودي، موردمطالعه قرار گرفت. در اينجا با بررسي ساختار كلي طبقه‌ي فوقاني به ريشه‌يابي ايجاد راهروي بيروني در طبقه‌ي اول ميدان‌ها به‌عنوان عرصه‌اي براي دسترسي و نظاره‌ي ميانه‌ي ميدان پرداخته‌شده است. سپس با بررسي نقش عناصر تاقي در مقياس كليت ميدان، الگويي سه‌گانه از نحوه‌ي تركيب اين عناصر در جداره‌ها شامل «خلق محصوريت»، «زمينه‌سازي جهت تأكيد بصري» و «تأكيد بصري» احصا و به‌عنوان نتيجه‌ي ديگر اين پژوهش ارائه گرديد. درنهايت با توجه به اينكه تزيينات يكي از شاخصه‌هاي مهم معماري ايراني-اسلامي است؛ شيوه‌هاي مختلف تزئين شامل «آجركاري»، «كاربندي»، «كاشي‌كاري»، «نقاشي ديواري» و «ستون» و محل كاربست آن‌ها بر سطح سازه‌هاي تاقي احصا؛ و جهت تبيين پيشينه‌اي محكم جهت بهسازي و طراحي‌هاي معاصر به‌عنوان رهيافت ديگري از اين پژوهش معرفي شد.
چكيده لاتين :
Arched structures, especially vaults, as one of the most widely used structural elements in traditional architecture, are of particular importance in the perspective of historical settlements. However, most of the research in this field has been devoted to historical and technical issues and so the visual functions of this element has been stayed hidden behind the role of its structure. This paper tries to understand and explain the role of vault structures in organizing the landscape of historical urban Squares, to provide solutions appropriate to contemporary needs for designing and organizing squares. The process of this research began with library studies and continued with the sampling through field studies. In this regard, first, the eight squares chosen as case studies were divided into three types based on the type of function of vault structures in their facade: «portico», «room and bulkhead» and «bulkhead». Then, the role of these elements in covering the facades in both vertical and horizontal directions in both micro and macro scales was analyzed. The examined issues at the micro-scale include: how the rhythm was created, the connection of the walls to the surrounding buildings and the entrance of the square, and the connection of the walls to each other in the body of the square. The results of the research indicate the use of three methods based on «complete vault», «buildings and entrances» and «combination of complete vault with half- vault « in order to create rhythm in the facades. In addition to creating rhythm, « combination of complete vault with half- vault» has also been used to connect the facades of the square to the surrounding buildings. Analyzes also reveal four methods used to link the facades of squares with each other, including « complete vault «, « half- vault», «diagonal with a 45 degree angle» and «disconnected». Then, how to place two stories of the square on top of each other in a vertical direction was studied. Here, by examining the general structure of the upper floor, the roots of the creation of the outer corridor on the first floor of the squares are discussed as an arena for access and observing the center of the square. Then as a result of studying the role of vault elements on the scale of whole square, we found a triple pattern for the composition of these elements in the facade: «creation of confinement», «building a foundation for visual emphasis» and «visual emphasis». Finally, due to the fact that decorations are one of the important features of Iranian-Islamic architecture, various methods of decoration, including «brickwork», «karbandi», «tiling», «mural» and «column» and their position on the surface of vault structures are analyzed and introduced to explain the robust background for contemporary improvement and design.
