بن‌مايه‌هاي حكومت‌مندي مدرن ديني در دوره پيشامشروطه؛ با تأكيد بر رساله يك كلمه مستشارالدوله

Foundations of Modern Islamic Sovereignty in Pre-constitutional Period: Focusing on Treaty of One Word

آگاهي از مسئله عقب‌ماندگي ايران در عصر قاجار، روشنفكران را به تأمل در علل اين امر، متوجه معايب حكومت در ايران و تحول در آن را عامل گشايش پيشرفت و ترقي در مغرب‌زمين نمود. تلاش براي فهم زواياي تجدد در غرب و الگوبرداري از آن، به گسست معرفتي در انديشه اين گروه نسبت به مباني هويتي انجاميد. به‌گونه‌اي كه بعضاً آنان دين را عامل عقب‌ماندگي و فروكاست جامعه ايران و در تضاد با مدرنيته، و اسلام را ناتوان از ارائه الگوي بديلي براي تحول در ساختار اجتماعي- سياسي تلقي مي‌كردند. مستشارالدوله از جمله روشنفكران عصر قاجار در تلاش است تا با انطباق گزاره‌هاي حكومت‌مندي مدرن با نص قرآن، مدرنيته را قابل انطباق با اسلام نشان دهد. اين مقاله در تلاش است تا نحوه تفسير و انطباق نص قرآن و روايات با گزاره‌هاي حكومت‌مندي مدرن را براساس تحليل متن رساله خطي يك‌كلمه براساس روش توصيفي- تحليلي انجام دهد. دستاورد پژوهش حاضر نشان مي‌دهد كه تلاش در جهت ارائه قرائتي از همسازي اسلام و مدرنيته و در راستاي فهم خوانشي بومي و ديني از حكومت‌مندي مدرن با اتكا به نص قرآن و روايات و تأكيد بر جامعيت دين اسلام نسبت به انديشه مدرن در غرب، عمده هدف نگارش آن بوده است. اين رساله ضمن طرد رويكردهاي غالب زمانه خود، يعني دوره پيشامشروطه مبني بر ناسازگاري دين و مدرنيته و استفاده ابزاري از دين، خوانش جديدي از آن ارائه مي‌دهد.

Knowing the issue of Iran's retardation in Qajar Era, intellectuals began to think about the causes of this, disadvantages of establishing state in Iran and considered its change a factor of advancement and booming in The West. Attempts to understanding renewal viewpoints in The West and imitating it caused analyze and recognize thoughts of this group in relation to identity foundations. Some of them consider religion as the factor of retardation and decline of Iran's society against modernity and considered Islam as a disabled entity to present a noble pattern for change in political-social structure. Mostashar-Al-Doule is among the intellectuals of constitutional era and tries to adapt the modern sovereignty statements with content of Quran, and prove the modernity compatible with Islam. This paper tries to interpret and adapt the content with modern sovereignty statements based on one-word treaty. The achievement of present study indicates that the main objective of compiling one-word is attempt to present adaptation of Islam and Modernity along with native and religious content of modern sovereignty that is easy to understand based on Quran content, Islamic Sayings and focusing on comprehensive Islam Religion in relation to modern thought in The West. This research while rejecting dominant approaches of tis time, i.e. pre-constitutional era based on incompatibility of religion and modernity and utility exploitation of religion, renders a new representation of it.