فضا را چگونه بخوانيم؟ از خوانش پديدارشناسانه تا خوانش انتقادي فضا

How to Read the Space? From Phenomenological To the Critical Reading of Space

خوانشِ فضا به چه معناست؟ اين واژه چه جايگاهي در نظامِ شهرسازيِ جامعه ايران دارد؟ مفاهيمي چون خوانش و خوانايي، چگونه با چيزي به نام نيروهاي برسازنده­ي فضا درگير مي­شوند؟ گفتمان انتقادي فضا، چگونه فضا را خوانش مي كند؟ نوشتار پيش رو تلاش مي‌كند به سؤالاتي از اين قبيل پاسخ دهد. در همين راستا نوشتار به چهار بخش تقسيم‌شده است. در بخش اول، نگاه نظري و مسأله ي نوشتار مطرح مي­شود؛ اينكه فضا در اينجا از كدام پنجره و با چه گفتماني خوانش مي‌شود. در بخش دوم از اين صحبت مي‌شود كه چگونه چيزي به نام خوانايي در قلمروي دانش -در نظام دانشگاهي ايران- از خلال تعاريف، بمثابه­ي يك ابزارِ سنجش و فهمِ جهان-فضا توليد مي­شود. در بخش سوم اين مساله مطرح مي شود كه چگونه خوانشِ پديدارشناسانه به كليدواژه‌ي فهم فضا تبديل‌شده و در قلمروي حرفه‌اي و مديريتي به‌واسطه خوانا يا ناخوانا خواندنِ بازنمايي­هاي فضا، وضعِ موجود را بازتوليد مي‌كند. در همين راستا گريزي به روش و نگاهِ كوين لينچ زده مي­شود و به اين خاطر كه نامِ او با خوانشِ فضا در متون شهرسازي ايران گره‌خورده است، مورد نقد قرار مي­گيرد. در اين بخش همچنين با نگاه پديدارشناسانه به خوانشِ نا- فضاها در شهر تهران پرداخته مي شود. در بخش چهارم كه در واقع همان نگاهِ نوشتار است، پژوهش حاضر مي كوشد با صورت‌بندي خوانشِ انتقادي از فضا بمثابه يك بديل، آن نظم و نظامِ مفهومي ­اي كه همواره در قلمروي دانش و مديريت شهري توليد و بازتوليد مي‌شود، نفي كند.

What does it mean to read the space? What is the status of this term in a country like Irān? How are the concepts such as reading and readability involved in the constructing forces of the space? How could the space be read by the critical discourse of space? The present study tried to address such vital questions. For this aim, the paper has been divided into four sections. In the first section, the theoretical approach and the problem was presented, i.e., which discourse is used to read the space and through which window. In section two, it was mentioned that how something called readability in the realm of knowledge - in the Iranian academic system - is produced through definitions as a tool for measuring and understanding the world - space. In section three, it was discussed how phenomenological reading has become the key to understanding the space and reproducing the status quo through (un)readability of the space representations in the so called “managerial” and “professional” realm. Along these lines, Kevin Lynch’s theoretical approach would be considered and criticized, because his name has been intertwined with the reading of the space in Iranian urban literature. This section also deals with the phenomenological reading of the non-spaces in Tehrān. In section four, it was tried to denounce the order and the conceptual system which is constantly produced and reproduced in the realm of knowledge and management, through formulation of the critical reading of the space which is offered as an alternative.