بررسي تطبيقي مفهوم ذات در فلسفه اسپينوزا و فطرت از منظر علامه طباطبائي

A Comparative Study of the Concept of Essence in Spinoza's Philosophy and Allameh Tabataba'i's View on Innate Nature (Fitra

از مفاهيم و مبادي بنيادين نظام فلسفي وحدت‌گراي اسپينوزا، مفهوم «ذات» است. وي براي تبيين حيات عقلاني و چگونگي اختيار آدمي، از قانون ذات سخن مي‌گويد. اهميت اين قانون تا آنجاست كه زيربناي بخش سوم تا پنجم كتاب اخلاق را پايه‌ريزي مي‌كند و در شكل دادن به نظام اخلاقي و وصول به غايت «سعادت انساني» كه مقصود اصلي اسپينوزا از تلاش فلسفي اوست نقش اصلي را ايفا مي‌نمايد. ذات از نظر اسپينوزا شامل هويت انسان، غريزه حيوان و طبيعت در نباتات و جمادات مي‌شود. از طرف ديگر علامه طباطبائي، از مفهوم ديني «فطرت» سخن به ميان مي‌آورد و آن را بر حسب مفاهيم نظام فلسفي خود، تبيين مي‌كند. فطرت در معناي عام خود به معناي ساختمان ويژه وجودي هر موجودي است و شامل همه موجودات از جمادات تا انسان مي‌شود. تحليل ايشان از «فطرت» با تبيين ذات در منظر اسپينوزا از جهت مفاد و نتايج شباهت‌هاي معناداري دارد. اهميت اين رويكرد در آثار علامه از اين جهت است كه اين ديدگاه، آثار مهمي در معرفت‌شناسي و هستي‌شناسي دارد و از اين جهت قابل مقايسه با «ذات» اسپينوزا است. اين مقاله به بررسي تحليلي ديدگاه‌هاي اين دو حكيم بزرگ مي‌پردازد، و سپس با مقايسه و تطبيق رهيافت‌هاي مشترك و نقاط افتراق آنها، سعي مي‌كند گامي در جهت تحقق گفت‌وگو ميان اين دو سنت فلسفي بردارد.

One of the fundamental concepts of the Spinoza's unified philosophical system is the concept of the self-preservation. To explain the rational life and the howness of man's freedom he speaks of the self-preservation rule. The significance of this rule is so much that it forms the basis of the third to fifth sections of his book in ethics, and plays a central role in shaping the moral system and finally achieving human happiness, which are the main purposes of Spinoza in his philosophical efforts. Allameh Tabataba'i, on the other hand, speaks of the religious concept of "nature" and explains it according to its philosophical system. The theory of "nature" in terms of meaning and results has similarities and differences with the self-preservation rule of Spinoza. Due to the significant epistemological and ontological effects of the theory of nature in the works of Allama, this view is comparable to Spinoza's self-preservation rule. Using an analytical method this paper analyzes the views of these two scholars, and then it compares their similarities and differences to take a step toward the realization of a dialogue between these two philosophical traditions.