تحول انگارۀ خاك در ارتباط با مفهوم انسان در آراي عارفان مسلمان تا پايان قرن ششم هجري

Evolution of the Idea of Soil, According to the Concept of Human from the Muslim Mystics` Point of View until the End of 6th Century

مفهوم انسان و چيستي آن همواره از مهم‌ترين دغدغه‌هاي متفكران مسلمان بوده است. در اين ميان، حوزۀ معرفتي تصوف بر ارزش جايگاه هستي‌شناسانه انسان تأكيد ويژه‌اي دارد. فضيلت انسان تا اواخر قرن پنجم منحصراً بر مبناي باطن يا بُعد روحاني او تعريف مي‌شد. بااين‌حال، از قرن ششم، كالبد خاكي انسان كانون توجه صوفيان قرار ميگيرد و به تبع آن تحول عمده‌اي در انگارۀ خاك حادث مي‌شود. در ابتدا، هدف از برجسته‌سازي فضائل خاك، اثبات برتري انسان بر ساير مخلوقات بوده است. بااين‌حال، توليد مفاهيم جديدي كه بر اثبات فضيلت خاك متمركز است، به پديداري انگارۀ ثانويه‌اي از خاك منجر مي‌شود كه به واگرايي دو مفهوم انسان و خاك مي‌انجامد و درنهايت، خاك را بر انسان تفضيل مي‌دهد. پژوهش حاضر با رويكردي تاريخي و تحليلي، دو نقطه عطف شاخص در تحول تاريخ انگارۀ خاك تبيين مي‌كند.

The concept of human being and his essence is considered one of the most important questions among Muslim intellectuals. However, it is mostly controversial in Sufism. By the end of the fifth century, the value of human being was conceived solely based on his spiritual aspect. However, from the sixth century onwards, the earthly body has attracted the attention of Sufis. Hence, in this era, the idea of Soil changed. Firstly, the main purpose of emphasizing on the value of soil was to prove human superiority over the other creatures. However, the new concepts about soil had a secondary consequence, which lead to divergence between the two concepts of human and soil and finally preferred soil to human. This article explains two main milestones in the evolution of the history of the idea of soil, with a historical-analytical approach.