بررسي تطبيقي جايگاه «عقل اول» در انديشۀ فلسفي و پندارِ «تفويض در خلقت»

تفويض غاليان، بدان‌معنا كه خداوند كارهايش را به ديگري واگذار كرده، بسته به متعلق خويش بررسي مي‌شود؛ واگذاريِ آفرينش، شريعت، آمرزش، حسابرسي و اراده. تفويض در خلقت به ادله‌اي سمعي و عقلي استناد داده شده است. در استناد عقلي بر اين پندار، آموزه عقل اول بر اولياي الهي تطبيق داده مي‌شود.و در اين جهت، صدور ممكنات از عقل اول نيز به نحو علت فاعلي تصوير مي‌گردد. بررسي اين روند بر پايه تحليل عقلاني و مراجعه به سخنان فيلسوفان آشكار خواهد ساخت كه اين استناد استوار نيست. عقل اول نزد فيلسوفان معنايي، جامع كمالات امكاني است و صدور ممكنات فرودين از عقل اول به نحو اشتمال اجمال بر تفصيل است. همچنين تطبيق عقل اول بر اولياي الهي تنها بدان‌معنا معقول است كه وليّ در پي عبوديت كامل، جامع كمالات امكاني را تعقل مي‌كند و از باب قاعده اتحاد عاقل و معقول، با عقل اول متحد مي‌شود. اين اتحاد به معناي اتصال جِرمي، يكي شدن دو موجود و يا اضمحلال يكي در ديگري نيست؛ بلكه بر پايه درك كمال در حدّ تمام حاصل مي‌شود. نتيجه آنكه آموزه عقل اول و صدور ممكنات فروتر از آن، پندار تفويض غاليان را پشتيباني نمي‌كند. همچنين تطبيق عقل اول بر اولياء (انسان كامل) تنها بر اساس اتحاد عاقل و معقول معنادار است.