«كلام نفسي» از ديدگاه ابن‌كُلّاب؛ نقد و بررسي

ابن‌كُلّاب، با تفكيك كلام الهي به «لفظي و نفسي»، قائل به «وحي معنايي» بوده و الفاظ را لباس بشريِ وحي شمرده است. او در بحث از ماهيت كلام، بر اين نظر است كه كلام فقط بر معنا اطلاق‌ مي‌شود و استعمال آن دربارۀ لفظ، از روي مجاز است. وي كلام را همچون اشاعره بر علم قديم الهي حمل‌ مي‌كرد و صورت ملفوظ آن را پوششي كاملاً بشري‌ مي‌شمرد. اما به كار رفتن مشتقات مادۀ «نزل» در قرآن كه بر نزول لفظيِ قرآن دلالت دارد؛ نهي از تعجيل پيامبر‌‌(ص) در تكرار قرآن و هم‌چنين استعمال واژگان «تلاوت»، «قرائت» و «ترتيل»، كه بر خواندن متني بر پيامبر صراحت دارد؛ صراحت قرآن بر ‌يك‌جانبه بودن وحي و دلايل ديگر نشان مي‌دهند كه متن لفظي قرآن، همان گزاره‌هايي است كه بي‌كم‌و‌كاست بر پيامبر(ص) نازل شده است. اين مقاله از نوع تحقيقات بنيادين است كه با روش توصيفي تحليلي به اين موضوع‌ مي‌پردازد.