روشهاي ويژه سُروري در شرح قرآني مثنوي مولوي و استفاده از بينامتنيت آنها

در طي عمر طولاني و باشكوه آثار عرفاني و ادب فارسي، قرآن كريم بزرگترين منبع الهام و انديشۀ شاعران و نويسندگان بوده است كه به اشكال گوناگون ساختاري و مضموني، قصه، تلميح، تضمين و اقتباس و ديگر شگردهاي هنري و روايي مورد استفاده قرار گرفته است. اين شيوه هاي أخذ و بهره گيري در نظريه هاي جديد ادبي، تحت عنوان بينامتنيت يا تناص مطرح ميشود كه همچون گذشتگان تنها به توصيف ميزان يا بيان موارد بهره گيري نميپردازد؛ بلكه چيستي و چرايي آن نيز تبيين ميشود كه در اين پژوهش در مثنوي معنوي و بخصوص در شرح سروري بر مثنوي مورد واكاوي قرار ميگيرد. بينامتنيت مثنوي و قرآن، به معناي هرگونه استفادۀ مولوي، خودآگاه يا ناخودآگاه از قرآن كريم است كه از ديرباز مورد توجه محققان بوده و به دليل اهميت وارزشش كمابيش به آن پرداخته شده است. اما آنچه كه در اين پژوهش به آن پرداخته شده است، بررسي اين موضوع در يكي از شروح معروف مثنوي، به نام شرح سروري از مصلح الدّين مصطفي بن شعبان سروري است كه قديمترين نسخۀ كامل شرح مثنوي به زبان فارسي در خارج از ايران است. نكتۀ قابل توجه اين است كه سروري خود مفسر قرآن بوده و بر تفاسيري چون «انوار التنزيل» قاضي بيضاوي حاشيه هاي مفصلي نوشته است. همين نكته سبب شده كه در شرح خويش به موارد بينامتنيت قرآن و مثنوي اشارات دقيقي داشته باشد و در شرحش علاوه بر آيات و احاديثي كه در متن مثنوي آمده، موارد ديگري هم از آيات قرآن، در بافتي اقناعي يا همراه قصه و حكايتي قرآني يا عرفاني براي ايضاح بيشتر بياورد كه در اين پژوهش به توضيح و تحليل هردو وجه از منظر رويكردهاي بينامتنيت پرداخته ميشود.