عنوان مقاله :
پان‌تركيسم: برساختن هويت و شكل‌گيري جمهوري آذربايجان (1890 تا 1920)
پديد آورندگان :
كولايي، الهه دانشگاه تهران , نظامي، مريم دانشگاه تهران
كليدواژه :
ايدۀ ملت , برساختن هويت , پان‌تركيسم , جمهوري آذربايجان , روشنفكران
چكيده فارسي :
شكل‌گيري جمهوري دمكراتيك آذربايجان (1918 تا 1921) در دوران اوج‌گيري جنبش‌هاي ملي‌گرايانه در مناطق مختلف جهان صورت گرفت. قفقاز از مناطقي بود كه از موج دولت-ملت‌سازي بعد از جنگ اول جهاني تأثير زيادي پذيرفت و دولت‌هاي مستقل از دل آن سر بر آوردند. گزينش نام «آذربايجان» براي منطقه‌اي كه تا قبل از آن «اران» ناميده مي‌شد، براي ايرانيان اقدامي در راستاي زمينه‌سازي براي جداسازي مناطق ترك‌نشين ايران و تحقق رؤياي الحاق‌گري پان‌ترك‌هاي عثماني و قفقاز تعبير شد. جمهوري آذربايجان نمونه‌اي ايده‌آل از واحد ملي است كه بدون هيچ سابقه‌اي در تاريخ قبل از قرن نوزدهم، به يك‌باره در جريان مبارزات سياسي و اجتماعي منتهي به فروپاشي تزارها شكل گرفت. در تحليل شكل‌گيري جمهوري آذربايجان، رويكرد اين نوشتار تمركز بر فرايندي است كه در آن سه نسل از روشنفكران، به برساختن «ايدۀ ملت» در ميان مسلمانان قفقاز پرداختند و مبنايي براي تلاش‌هاي سياسي در اين زمينه فراهم آوردند. اين نوشتار با استفاده از الگوي نظري تحليل‌گراني چون بنديكت اندرسون، نشان مي‌دهد كه چگونه اين روشنفكران در فرايندي تدريجي، ايدۀ ملت را از حسي مبهم به ايده‌اي سياسي تبديل كردند و تعريفي از خويشتن در مقابل «ديگر»ي ارائه كردند. سرانجام با استفاده از شرايط فروپاشي امپراتوري‌هاي روسيه و عثماني واحد سياسي تشكيل دادند. اين فرايند برساختن ايدۀ ملت، از يك‌سو به معناي برجسته‌سازي برخي عناصر هويتي موجود در هويت مردم مسلمان قفقاز و از سوي ديگر حاشيه‌سازي و طرد برخي ديگر از عناصر هويتي مانند عناصر شيعي و ايراني بوده است. اين نوشتار نشان مي‌دهد كه چگونه اين برساختن هويت در فرايندي سياسي و با ملاحظه‌هاي برآمده از آن صورت گرفته است.
عنوان نشريه :
مطالعات اوراسياي مركزي
