ساحت فرهنگي دين از منظر سنت‌گرايان و نوانديشان ديني معاصر ايران

The Cultural Domain of Religion from the View Point of Traditionalists and Iranian Contemporary Religious Intellectuals

غرض از «ساحت فرهنگي دين»، ديني است كه در گذر از اقوام، ملت‌ها و سده‌ها تطور يافته و با فرهنگ جوامع انساني درآميخته تا به شكل امروزي به ما رسيده است. ترديدي نيست كه هم دينْ انسان‌ها را متحول مي‌سازد و هم انسان‌ها بر دين تأثير مي‌گذارند و اين تعامل، فرآورده‌هاي مختلفي را ايجاد كرده است كه برخي از آن‌ها تا روزگار ما دوام آورده‌اند و برخي دچار توقف و مرگ شده‌اند. مذاهب، مكاتب، فِرَق، جريان‌هاي اجتماعي و سياسي بخشي از اين فرآورده‌ها محسوب مي‌گردند. اين تطور و تحول، بهايي است كه دين براي ماندن و گسترش خود در بستر تاريخ و جغرافيا مي‌پردازد. آيا در اين تعامل فرهنگي مي‌توان حدود يا خطوط قرمزي را براي حفظ ماهيت (درست آييني) و كارآيي دين تعيين نمود؟ انسان تا چه ميزان و در چه حوزه‌هايي حق دخالت (ابداع) در دين را دارد؟ عقل مستقل، اخلاق و علوم مدرن چه نسبت معرفتي و مرتبتي با دين مي‌توانند داشته باشند؟ ما در اين پژوهش قصد داريم به اين گونه سؤالات از منظرهاي دو جريانِ انديشۀ ديني پاسخ دهيم. ابتدا به طرح نظرات‌ سنت‌گرايان يعني پيروان ديدگاهي كه قائل به وجود يك سنت ازلي و ابدي در بطن اديان است، مي‌پردازيم. اين جريان فكري با رويكرد متعمقانۀ گنون در ابتداي قرن بيستم آغاز شد و با تلاش‌هاي نظام بخش شوان نضج يافت. پس از آن در ادامۀ مقاله ديدگاه‌هاي نوانديشان ديني معاصر ايران از جمله سروش، ملكيان، مجتهد شبستري و كديور را بررسي مي‌كنيم و در پايان به مقايسۀ تطبيقي ديدگاه‌هاي دو طرف خواهيم پرداخت

By “cultural domain of religion” we mean a religion which by passing through centuries and among nations and races has changed, mixed with different human cultures and become as what we meet it today. Religion and human affect each other and as the result of this affection there are many products, some endured till now and some had stopped and died. Denominations, schools and sects are parts of these products. These changes for a religion are the price of remaining in long time and expanding in the world. Is it possible to distinguish some borders for orthodoxy of a religion and its spiritual effectiveness during this cultural reciprocity? What is the boundaries and domain of human innovations in a religion? What are the proportions of independent intelligence, ethics and modern science with religion from the epistemological and hierarchical point of view? In this research we respond to such questions from two view points. First we speak about Traditionalist’s opinion who believe in a common tradition existing in depth of all religions. This stream of consciousness set out with R.Guenon in early 20th century and grew with systematized activities of F.Schuon. After that we will speak about contemporary Iranian contemporary religious intellectuals like A.Soroush, M. Malekian, M.Shabestari and M.Kadivar. Finally we will compare these two view points.