كليدواژه :
باغ نظر , عمارت آينه , عمارت خورشيد , كلاه‌فرنگي , زنديه
چكيده فارسي :
باغ ايراني در طول حيات تاريخي خود، كاركردهاي گوناگوني داشته و محل رخدادهاي متعددي بوده است. ازاين‌روي، افزون بر عمارت اصلي باغ مي‌توان نشاني از ديگر عمارت‌ها را نيز بازجست. باغ نظر شيراز با قدمتي دست‌كم از روزگار زند همواره باغي كليدي در مجموعۀ زنديه بوده كه تاكنون تحولات كالبدي‌ـ كاركردي متعددي يافته است. با اين حال مبناي پژوهشي ژرف نبوده است. هدف اين پژوهش بازشناسي مجموعه‌عمارت‌هاي جنبي اين باغ از روزگار زند تاكنون و بازشناسي ارزش‌هاي معماري و هندسي اين عمارت‌هاست كه هم‌اكنون از ميان رفته‌اند. راهبرد اين پژوهش تفسيري‌تاريخي است كه با نگاهي تبييني و كل‌نگر به روايت تحولات عمارت‌هاي جنبي باغ مبتني بر اسناد نوشتاري، تصاوير و عكس‌ها و ديگر مستندات اندك ميداني مي‌پردازد. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهند كه اين باغ همواره در طول حيات خود تا پيش از روزگار پهلوي به‌عنوان كانون حكومتي‌تشريفاتي شهر بوده و در دورۀ معاصر نيز ماهيتي فرهنگي به خود گرفته است. عمارت‌هاي باغ به‌جز عمارت اصلي آن (كلاه‌فرنگي)، شامل «عمارت‌هاي سردر» در روزگار زند و مجموعۀ «عمارت آينه يا كاخ همايون» (شامل سه بناي متصل به يكديگر) و «عمارت خورشيد» هستند كه در روزگار قاجار ساخته شده‌اند. عمارت آينه با ايوان آينه‌كاري‌شده مهم‌ترين بناي رسمي باغ با ازاره‌هايي از پهلوانان شاهنامه بوده كه در ضلع شمال غربي باغ ساخته شده است و عمارت خورشيد در ضلع شمالي باغ واقع شده و محل انجام امور ديواني بوده است. تحولات رخ‌داده در عمارت‌هاي جانبي باغ را مي‌توان در شش دسته جاي داد: 1. شكل‌گيري عمارت‌هاي اوليه (زنديان)؛ 2. تحول و دگرگوني (فتحعلي‌شاه)؛ 3. تداوم و فرسايش (محمدشاه و ناصرالدين‌شاه)؛ 4. رونق و شكوفايي (مظفرالدين شاه)؛ 5. فرسايش (احمدشاه)؛ 6. نابودي و تخريب (پهلوي اول).
چكيده لاتين :
The Persian Garden has had various functions during its history and has been host to numerous events. Henceforth, in addition to the main building of the garden, it is essential to examine other structures in it as well. The Nazar Garden of Shiraz, dating from at least the Zand period, has always been the key garden in the Zandieh complex, which has gone through many functional modifications throughout its history. The purpose of this research is to identify the buildings of this garden from the Zand era up to the present time, and their architectural and geometric values as well. The strategy of this research is "interpretive-historical" and it aims to narrate the development of the auxiliary buildings based on texts, images, photographs, and other limited available documentation.
The results of this research show that this garden had always been a royal/ceremonial center up to the Pahlavi era, and in the contemporary period, it has acquired a cultural character. Other than the main building (Kolah-Farangi), other buildings include the “Gatehouse”, the “Ayeneh (Mirror) Building” or the “Palace of Homayoun” (including three inter-connected buildings), and the “Khorshid (Sun) Building”, which were built during the Qajar period. The Ayeneh Building, the most significant official building of the garden, has a mirror-worked iwan and was decorated with plinths depicting the heroes of the Shah-nameh. It was built on the northwest side of the garden. The Khorshid Building is located north of the garden and served administrative purposes. The development of the garden buildings can be classified into six phases: 1. Formation of the primary buildings (Zand period); 2. Transformation (Fath-‘Ali Shah period); 3. Continuity and deterioration (Mohammad Shah and Nasser-ad-Din Shah); 4. Flourishing (Mozaffar-ad-Din Shah), 5. Deterioration (Ahmad Shah), and 6. Destruction (Pahlavi I).
