نويافته هاي سردر مسجد جامع ارگ بم پس از زلزله سال 1382

New Findings regarding the Portal of the Jami‘ Mosque of Bam after the 2003 Earthquake

مسجدجامع ارگ بم از زمان پي نهادن تا امروز، روندي طولاني از دگرگوني، مرمت‌‌، بازسازي و نوسازي را از سر گذرانده كه بسياري از اين تغييرات تا پيش از زلزلۀ 1382، در كالبد بنا پنهان بود. آشكار شدن ساختار اصلي سردر قديمي مسجد و منارهاي قديمي متصل به سردر از جمله نويافته‌هاي پس از اين زلزله است. اين نويافته‌ها دوره‌بندي‌هاي قبلي پيشنهادشده براي مسجد را دچار ترديد ساخته و پرسش‌ها و ابعاد پژوهشي تازه‌اي را مطرح ساخته است كه پيش از اين در نظر نبود. اين پژوهش در پي آن است كه ضمن معرفي شكل اوليه و دگرگوني‌هاي سردر، جايگاه زماني آن را در دوره‌بندي كلي تحولات مسجدجامع ارگ بم از طريق بررسي اسناد و مدارك مكتوب و برداشت‌هاي دقيق ميداني و همچنين گمانه و پي‌گردي‌هاي باستان‌شناسي و با به‌كارگيري روش توصيفي‌‌تحليلي مشخص كند. نتايج مطالعه و بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه به‌رغم اينكه پژوهشگران سردر را منسوب به قرون اوليۀ اسلامي مي‌دانند، اين پژوهش بنا بر شواهد موجود اعم از مانده‌هاي معماري موجود، ابعاد خشت‌ها، ارتفاع پاكار نعل‌درگاه، پهناي جرز‌هاي طرفين ورودي، تنۀ تنومند و اندازۀ مغزۀ مياني منار، بر اين باور است كه سردر منسوب به قرن هشتم هجري است و همانند ساير سردرهاي مظفري‌ـ تيموري ارتفاعي بلند و تناسباتي كشيده دارد.

The Jami‘ Mosque of Bam has gone through a long process of transformations including restoration, reconstruction, and renovation. Much of these works were hidden inside the physical form until the earthquake of 2003 uncovered important structures, among them, the original portal and the flanking twin minarets. These findings question the previously accepted timeline for the mosque and pose new questions that had not been discussed previously. The objective of this paper is to introduce the original form of the portal and locating its modifications on the timeline of the mosque according to a descriptive-analytical method. On the basis of remaining evidence such as architectural remnants, mudbrick sizes, the height of imposts, the thickness of the flanking pillars, and the diameter of the minarets’ shafts, the entrance portal is dated to the fourteenth century AD, very similar to other Muzaffarid and Timurid portals that are high and lofty.