حاشيه‌نويسي در معماري: رويكردي نظام‌مند در راستاي تحرك‌بخشي و توسعۀ پايه‌هاي نظري، پژوهشي و انتقادي معماري

Annotation in Architecture: A Systematic Approach toward Mobilization and Development of Theoretical, Research, and Critical Basis in Architecture

حاشيه به معناي كناره و شرحي است كه بر متن مي‌نويسند و براي توضيح مطالب مشكل يا مبهم، نقد يا رد اشكالات و در توصيف عمومي در راستاي تعامل با متن صورت مي‌گيرد. حاشيه‌نويسي به‌خصوص از دوران اسلامي رواج يافته و به‌صورت يكي از سنت‌هاي حوزۀ علوم اسلامي در راستاي ترويج و پويايي علوم اسلامي به‌ويژه در دوره‌هايي كه كمتر انديشۀ تازه‌اي براي طرح وجود داشت تداوم يافته است. سؤال اين تحقيق به اين صورت است: آيا حاشيه‌نويسي مي‌تواند به ساحت معماري انتقال يابد و در راستاي تحرك‌بخشي به مباحث نظري به ‌كار گرفته شود؟ بر اين ‌اساس هدف از اين تحقيق سعي در بررسي ابعاد باززنده‌سازي اين راهكار سنتي در دورۀ معاصر به‌صورت روشي دموكراتيك در بيان و ترويج نظريات و تأثير آن در بسط مفاهيم علوم و به‌طور مشخص مباحث نظري معماري است. تحقيق حاضر با رويكردي توصيفي‌تحليلي و تاريخي‌تفسيري، در چهار بخش اصلي مباحث خود را ارائه مي‌دهد. نخست، طرح مسئله در زمينۀ لزوم تحرك‌بخشي مباحث نظري معماري صورت مي‌گيرد. در بخش دوم، ضمن ارائۀ معاني لغوي و اصطلاحات مربوط به حاشيه، تاريخچۀ مختصري از حاشيه‌نويسي ارائه مي‌شود. در بخش سوم، ابعاد و كاربرد حاشيه‌نويسي در مباحث نظري معماري طرح مي‌شود. در بخش نهايي، تبيين مفاهيم و روش‌هاي كاربردي حاشيه‌نويسي در معماري پيشنهاد مي‌شود و دربارۀ روش‌هاي محتوايي و صوري حاشيه‌نويسي عناويني ارائه مي‌شود. از نتايج اين پژوهش چارچوب پيشنهادي براي تفكر هدفمند و دستيابي به الگوهايي براي تقرب به تحقيق در معماري و كاوش فعال ادبيات موضوع است. اين نتايج نشان مي‌دهد كه حاشيه‌نويسي به‌واسطۀ فرايندهاي تحرك‌بخشي خود به پويا‌سازي جريان‌هاي فكري درون‌زا در معماري كمك مي‌كند. اين رويكرد با با بهره‌گيري از امكانات و رسانه‌هاي نوين، تأثير بسزايي در زندگي دائمي متون معماري و زايش مداوم آن‌ها خواهد داشت.

Annotations usually refer to marginal notes that explain a difficult or ambiguous subject, provide a general definition or a critical remark for a particular part of a text. Historically, annotating was a well-known tradition in Islamic sciences and was used especially in times when there were less new potentials for generating new knowledge. The main question of this research is, can the tradition of annotation transition to architectural studies and be used for mobilizing theoretical discussions? Accordingly, the main aim of this research is revitalizing this technique in contemporary architectural scholarship in a democratic way to develop new domains in science and theory, most distinctively regarding architecture. This research investigates the dimensions by descriptive-analytical and interpretive-historical approach. The paper consists of four main parts. In the first part, the necessity of paying attention to the mobilization of theoretical discussions in architecture is discussed. In the second part, related terminology and their meanings and a summary of annotation history are provided. In the third part, the applications and dimensions of annotation in architectural theory are presented. The final part contains some practical ideas as well as content-based and graphical methods of annotation. The main result of the research is a proposed framework for systematic thinking and applicable models of approach to the architectural literature review. The results show that annotation can help mobilize the internal intellectual movements in architecture. It can make use of newly available media that can affect architectural texts and their continuing regenerations.