سنت اسلامي و حجيت تجربه‌ي ديني: بررسي تبيين غزالي از معرفت‌بخشي ذوق و مقايسه‌ي آن با ديدگاه آلستون درباب حجيت معرفتي تجربه‌ي ديني

استناد به تجربه‌ي ديني براي توجيه باور به خدا، و از آن مهم‌تر، كسب معرفت درباره‌ي خدا و صفات و افعال او، يكي از نظريه‌هاي مهمي است كه در فلسفه‌ي تحليلي دين، به نفع خداباوري و توجيه باور به وجود خدا عرضه شده است. ويليام آلستون با اتكا به حجيت تجربه‌ي ديني و تأكيد بر جنبه‌ي معرفتي آن، كوشيد براي توجيه باور به خدا، مبنايي تعريف كند و با استناد به همانندي‌هاي تجربه‌ي ديني با تجربه‌ي حسي، حجيت اين نوع تجربه را اثبات كند. برخلاف نظريه‌ي آلستون، ويليام جيمز بر جنبه‌ي احساسي تجربه‌ي ديني تأكيد مي‌كند و به تأثير عملي آن در بهبود زندگي صاحب‌تجربه توجه دارد. جيمز در تعريف خود از تجربه‌ي ديني، به نمونه‌هايي از سنت اسلامي نيز اشاره كرده و دراين‌باره مخصوصاً به آراي غزالي استناد كرده است. بعضي از محققان معاصر با رد نظر جيمز، برآن‌اند كه اساساً در سنت اسلامي، تجربه‌ي ديني مصداق معيني ندارد و در آراي غزالي نيز نمي‌توان اين نوع تجربه را يافت و به‌همين‌ترتيب، نظريه‌ي آلستون درباره‌ي تجربه‌ي ديني نيز در سنت اسلامي، به‌ويژه نزد غزالي، مصداقي ندارد. در مقاله‌ي حاضر، با بررسي آثار غزالي نشان مي‌دهيم كه آنچه غزالي با اصطلاح ذوق از آن ياد كرده، مي‌تواند مصداق مشخصي از تجربه‌ي ديني و به‌خصوص جنبه‌ي معرفتي آن باشد و از اين منظر، با طرح آلستون كاملاً هماهنگ شمرده شود.