چيستي علم ديني از منظر غزالي: بازخواني يك مينيماليسم اخباري- عرفاني

غزالي پيش و بيش از هر انديشمند ديگري در تاريخ تفكر اسلامي، به مقوله‌ي علوم ديني و تعيين حدود و ثغور آن همت گماشته است؛ تلاش‌هاي پيگير او در اين زمينه، برخاسته از خطري بود كه پيشِ روي علوم ناب اسلامي احساس مي‌كرد؛ اين وضعيت مهم‌ترين انگيزه‌ي آغاز پروژه‌ي عام «احياء علوم دين» بود كه طيف وسيعي از تلاش‌هاي غزالي، از مبارزه‌ي فكري با جريان‌هاي ضددين و بدعت‌گذار تا تعريف علم ديني و بيان اقسام آن را شامل مي‌شد؛ اين تلاش‌ها هم‌زمان به معناي تغيير در پارادايم و گفتمان انديشه‌ي اسلاميان پيرامون علم ديني نيز بود؛ به‌نحوي‌كه مي‌توان ظهور غزالي را مبدئي براي دوره‌اي نوآيين از علم‌شناسي اسلامي قلمداد كرد؛ اين دوره كه به‌طور مشخص در برابر جريان عقل‌گرايانه و فلسفي قرار مي‌گرفت، با رويكردي شريعتمدارانه – صوفيانه، نگاهي مينيماليستي را تبليغ مي‌كرد كه براي توسعه‌ي علوم مشخصي كه در عداد علوم ديني قرار نمي‌گرفتند، حد مشخصي مي‌گذاشت. به‌اين‌ترتيب، در اين بافتار فقط علمي مجوز و امكان ترويج و توسعه را مي‌يافت كه در دنباله‌ي مسير «سلف صالح» قرار مي‌گرفت و فرد و جامعه را در مسير آباداني آخرت قرار مي‌داد.