روش حيري نيشابوري در الكفايه في التفسير

Heyiri Neyshaburi’s Method in al-Kefayah fi al-Tafsir

«الكفايه في التفسير» يا «كفايه التفسير» اثر حيري نيشابوري (د.431) مفسر، محدث، مقري و فقيه شافعي قرن پنجم نيشابور است. شناخت دقيق‌تر اين تفسير، به لحاظ جايگاهي كه در ميراث علمي نيشابور دارد، مهم است؛ چراكه بازه زماني تاليف‌آن، عصري ممتاز در تاريخ علمي، سياسي و مذهبي نيشابور است. اين مقاله با رويكرد توصيفي تحليلي و با هدف روش‌شناسي اين تفسير، سه نسخه خطي موجود از كفايه‌التفسير را محور قرار داده و پس از مقايسه‌اي مختصر با الكشف والبيان ثعلبي نيشابوري (د.427) كه تفسيري روايي دانسته مي‌شود، به اين نتيجه رسيده كه تفسير حيري را تنها مي‌توان ذيل تفاسير جامع طبقه‌بندي كرد. استفاده توامان از آيات و روايات كه به شكل‌هاي متنوعي در فهم آيه به كار رفته‌اند، توجه به آراء تفسيري مفسران متقدم و يا معاصر با نويسنده، برخورداري از رويكردهاي كلامي و ادبي و نيز توجه خاص به قرائات، از ويژگي‌هايي بارز اين تفسيرند. همچنين تفصيل در تفسير آيات كلامي، نشان‌دهنده واكنش پوياي مولف به فضاي گفتماني عصرش و نيز نوع واكنش‌هاي علمي اشاعره به عقايد كراميه و معتزله در قرن چهارم است.

Al-Kefayah fi al-Tafsir is the work of Heyiri Neyshaburi, an interpreter, narrator and Shafi'i jurist of the fifth century in Neyshabur, Iran. A closer look at this book in terms of its place in the scientific heritage of Neyshabur is of important, because the time of its writing, is a privileged time in the scientific, political and religious history of Neyshabur. Using a descriptive-analytical method, and determining the method of this book, this paper analyzes three existing manuscripts of this work. A comparative study between this book and al-Kashf va al-Bayan of Tha’labi Nishaburi (d. 427), which is a narrative commentary, shows that the commentary of Heyiri can only be categorized under the title of the comprehensive commentaries. Paying attention to verses and narrations in various forms, paying attention to the views of earlier or contemporary commentators, having verbal and literary approaches and paying particular attention to the different recitations are among the prominent features of this interpretation. Also sufficient explanation of the theological verses shows the author's dynamic response to the current atmosphere of his age besides the Ash'arites’ scientific reactions to the ideas of Kurramiya and Mu’tazilite in the fourth century.