رويكردي منطقي-رياضي به اصول فقه

A Mathematical Logic Approach to 'Osool'e Fegh

در دهه هاي اخير، صوري سازي با استفاده از ساختارهاي رياضي، در بسياري از مباحث كه ماهيت منطقي دارند، گسترش يافته است. اصول فقه يكي از اين حيطه هاست كه ماهيت منطقي دارد و در حقيقت همان منطق حاكم بر استدلال فقهي مي باشد. طراحي يك ساختار به سبك منطق رياضي براي اصول فقه، هم به لحاظ فراهم آوردن ابزاري كارامد براي نشان دادن تمايز ها در روش هاي گوناگون استدلال فقهي، و هم به لحاظ استفاده از هوش مصنوعي براي ساخت ابزار كمكي در فرايند استنباط فقهي، مي تواند مفيد واقع شود. در اين مقاله پس از معرفي اجمالي رويكرد رياضي به منطق و بيان مختصري در تعريف اصول فقه، منطق صوري اصول فقه را در قلمرو منطق رياضي جستجو مي كنيم. منطق تكليف استاندارد و منطق تكليف ديناميكي را به عنوان نزديكترين ساختار هاي رياضي موجود، به ساختار مورد نظر ما، به اجمال معرفي كرده، پس از بررسي معاني مختلف «واجب» در نوشتارگان اصول فقه، رويكرد فعل محور را براي تبيين مفهوم واجب بر مي گزينيم، زبان صوري منطق فقه را مبتني بر منطق ديناميكي طراحي مي كنيم و در انتها نمونه هايي از قواعد فقهي را در اين زبان صوري سازي مي نماييم.

In recent decades, formalization in mathematical structures has been developed in different areas with logical nature. These mathematical structures besides providing more precise and sufficient languages than natural ones, would be a base for constructing assistant software in these areas. One of these logic-nature areas is "osool'e fegh" which is the logic governing jurisprudential inferences in Islamic approaches. Hence, a mathematical logic for "osool'e fegh" would provide a useful device for both 'analyzing and comparison of jurisprudential inferences' and, 'designing assistant software'. In this paper we introduce our mathematical logic approach to "osool' e fegh". We search a determining logic for "ossl'e fegh" in the formal logic context, as it is in fact the "logic of Fegh". After a survey on different meanings of "vajeb" and its properties, which is the basic deontic concept in "osool' e fegh" literature, we construct a formal language for "logic of Fegh" according to dynamic logic and formalize some jurisprudential rules in this language.