كاربست تحليل گفتمان در تبيين پيوستگي سورۀ احزاب (با محوريّت تفسير الميزان و في ظلال القرآن)

The Application of Discourse Analysis in Explaining the Coherence of Surah al-Ahzab (With a Focus on al-Mizan and fi-Zalal al-Quran Commentaries)

يكي از كاركردهاي نظريه پيوستگي سوره، پاسخ به شبهات پراكنده‌نمايي و گسستگي آيات است. از آنجا كه سورۀ احزاب به دليل بحث‌هاي كلامي و دربرداشتن موضوعات متعدد، در خوانش قرآني در برخي فرازها با شبهۀ عدم پيوستگي و انسجام، مواجه است؛ لذا بهره‌گيري از مطالعات زبان‌شناسي در حوزه تحليل گفتمان و كاربست آن در اثبات پيوستگي سوره و رفع شبهۀ پراكنده‌نمايي گفتمان‌هاي مطرح شده در آن بسيار كارگشاست. از آنجا كه علامه طباطبايي و سيد قطب از قائلان انسجام و پيوند معنايي آيات يك سوره هستند لذا در اين پژوهش با روش تحليلي و با كاربست تحليل گفتمان با استناد به آراي تفسيري سيد قطب و علامه طباطبايي، سوره احزاب، بررسي و اين نتيجه حاصل آمد كه سيد قطب، بيش از علامه درصدد برقراري ارتباط آيات و فرازهاي مختلف سوره با گفتمان محوري سوره است، هرچند دقت علامه در تحليل ريزگفتمان‌ها نمود بيشتري دارد. نحوۀ پردازش مطالب و خوانش آيات در توسط سيد قطب و علامه، منطبق بر گفتمان هوشمند از نوع القايي است، در اين ميان آراء علامه با نظام گفتماني هوشمند از نوع برنامه‌مدار و نيز نظام گفتماني رخدادي از نوع مشيّت الهي تناسب دارد و در آراي سيد قطب علاوه بر اين نظام‌ها، نظام گفتماني هوشمند از نوع مرام‌مدار نيز ديده مي‌شود. او مي­كوشد گفتمان مبتني بر مشيّت الهي را چون محوري كليدي حفظ نمايد و به خاطر سابقه هنري در تصويرسازي‌هاي قرآن، در سوره احزاب نيز اين نگاه خود را امتداد داده لذا در مواردي، گفتمان احساسي از نوع تنشي ـ عاطفي، نمود دارد.

One of the functions of the surah cohesion theory is to respond to the doubts related to disparity and discoherence of the Quranic verses. Since some doubts have been raised about lack of coherence and cohesion in some parts of Surah al-Ahzab due to theological arguments and its inclusion of numerous topics, the use of linguistic studies in the field of discourse analysis and its application in proving the coherence of this surah and eradication of doubts about its lack of coherence are very instrumental. Since Allameh Tabatabaei and Sayyid Qotb are among those who believe in the semantic coherence and cohesion of the verses of the Quranic surahs, this study was conducted to examine Surah al-Ahzab using the analytical method and discourse analysis and relying on the interpretational opinions of Sayyid Qotb and Allameh Tabatabaei, and it was concluded that Sayyid Qotb seeks to relate the various verses and parts of the surah to its central discourse more than Allameh although Allameh is more accurate in the analysis of micro-discourses. The manner in which the verses are processed and read by Sayyid Qotb and Allameh corresponds to the inductive type of intelligent discourse while Allameh’s opinions correspond to the programmatic intelligence discourse system as well as the accidental discourse system of the divine will, and in the opinions of Sayyid Qotb, in addition to these systems, the belief-oriented intelligent discourse system is seen. He attempts to maintain a discourse based on divine will as a key axis, and due to his artistic experience in illustrating the Quran, he maintains this view in Surah al-Ahzab, and hence, in some cases, demonstrates an sentimental discourse of a tense-emotional type.