نقش خارخانه در تعديل دمايي فضاي زيست در مسكن روستايي مؤثر در ارتقاء پايداري معماري (مطالعه موردي: مسكن روستايي سيستان)

The Role of Kharkhona in Temperature Adjustment in Rural Houses of Sistan: An Effective Means for Improving Architecture Sustainability

يكي از مهم­ترين عوامل مؤثر محيطي بر آسايش، دماست. منطقه سيستان در شرق ايران كه در اقليم گرم­وخشك واقع بوده و اقليم آن طي دو دهه گذشته به دليل خشك­سالي طاقت­فرسا شده است، نياز ضروري به تعديل دما دارد. در گذشته يكي از مناسب­ترين راهكارهاي به كار گرفته شده در معماري بومي اين منطقه جهت تعديل دما، "خارخانه" بوده است. در مورد اثر كيفي خارخانه در فضاي زيست تا حدودي مطالعاتي انجام شده؛ اما تاكنون ميزان اثر خارخانه بر شرايط دمايي فضاي داخل به­ طور كمي مورد سنجش قرار نگرفته است. اين مقاله در راستاي اهداف معماري پايدار و استفاده از انرژي­هاي تجديدپذير، به نقش دمايي خارخانه به عنوان يكي از مصاديق پايداري در معماري بومي سيستان بر فضاي داخل مسكن پرداخته است. روش تحقيق مقاله به اين صورت است كه در يكي از مصاديق مسكن بومي سيستان، سه مكان اندازه­گيري فضاي باز بيرون، اتاق داراي خارخانه و اتاق بدون خارخانه در نظر گرفته شد و در روزهاي گرم سال طي ساعات مختلف، دماي هوا اندازه­گيري شد. نتايج تحقيق نشان داد كه به طور ميانگين و در كل شبانه­روز دماي هواي اتاق بدون خارخانه تنها 0.58 درجه سانتي­گراد از دماي بيرون پايين­تر است؛ در صورتي كه دماي اتاق داراي خارخانه 7.69 درجه سانتي­گراد خنك­تر از دماي هواي بيرون است. اين ميزان تعديل دما بسيار قابل توجه بوده و با توجه به اينكه براي كاهش هر درجه افزايش دما، 5-10 درصد انرژي الكتريكي لازم است، لذا اين مقدار كاهش دما صرفه­جويي زياد مصرف انرژي را در پي دارد و گامي مهم در راستاي معماري پايدار محسوب مي­شود.

Temperature is a very important factor in environmental comfort. Situated east of Iran, Sistan has a hot and dry climate and the need for temperature adjustment is felt strongly in most areas of the region. In the past, “Kharkhona” was one of the most common elements of the local architecture of Sistan and an effective method for adjusting temperature in the region. A number of studies have been conducted on the qualitative impact of Kharkhona on living spaces; however, the effect of this architectural element on adjusting the inner temperature of rural houses has not been researched quantitatively. The aim of this study was to investigate the role of Kharkhona as a sustainability element of the local architecture of Sistan Region in adjusting the inner temperature of rural houses. To this end, three types of space were selected for measurement of temperature: outside space, a room equipped with Kharkhona and a room without Kharkhona. Then, air temperature was measured at different hours during the hot days of the year. The results indicated that the inner temperature of the room without Kharkhona was cooler than that of the outside space only by 0.58 °C while the inner temperature of the room equipped with Kharkhona was cooler by a noticeable 7.69 °C. Considering that 5-10% of electric power is required for adjusting air temperature by one Celsius degree, this amount of temperature decrease can lead to substantial energy saving and it is an important step toward achieving sustainable architecture.