مطالعۀ تطبيقي برخي از مباحث خداشناسي در نهج البلاغه و حديقة‌الحقيقۀ سنايي

A Comparative Study of Some Topics in theology Nahj ul-Balaghe and Sanai's Hadighat-ul-Hadiqah

تأثير مباني و آموزه­ هاي اسلامي بر متون ادب عرفاني امري مبرهن است. در اين ‌بين، نهج ­البلاغه تأثير شگرفي بر شاعرانِ عارف نهاده­ است و بسياري از آنان كوشيده‌اند تا با توجه به ميزان درك و توانايي خود از نهج‌البلاغه و آموزه‌هاي متعالي آن بهره ­مند شوند. سنايي از جمله ‌عارفاني است كه در آثار خويش به ­ويژه در منظومۀ عرفاني حديقة‌الحقيقه از نهج­ البلاغه تأثير پذيرفته و ميزان اين تأثيرپذيري قابل‌تأمل است و مي­توان ادعا كرد كه نهج‌البلاغه يكي از مهم‌ترين سرمشق‌ها­ و آبشخورهاي فكري او در وادي عرفان بوده­ است. ازاين­رو، در اين پژوهش مي‌كوشيم تا با رويكرد تطبيقي چيستي خداوند را با تكيه بر سخنان امام علي(ع) در نهج‌البلاغه و انديشه‌هاي حكيم سنايي غزنوي در حديقه­ الحقيقه بكاويم. برآيند پژوهش نشان مي­دهد كه در زمينۀ خداشناسي مفاهيمي مانند ناممكن‌بودن شناخت كامل خداوند و ناتواني عقل و حواس در شناخت پروردگار، محال‌بودن رؤيت حق ­تعالي، بي‌مكان و بي‌زمان­ بودن معبود، نفي جسمانيت خالق، بي­نيازي به ابزار در خلقت، ديده‌نشدن با چشم سر و... در شمار مشتركات انديشۀ امام علي(ع) در نهج ­البلاغه و آراء حكيم سنايي در حديقه­ الحقيقه است كه يكي در قالب نثري فصيح و بليغ و ديگري در جامۀ شعر نمود يافته ­اند.

the influence of the principles and teachings of Islam on the texts of mystical literature is obvious. Meanwhile, nahj al- Balaghah has had a great impact on mystic poets and many of them have tried to benefit the nahj al- Balaghah and its transcendental teachings based on their level of understanding and ability. Sanai is a poet – mystic who has been influenced by his works especially in the mystic system of Hadighat al- Haghighah of nahj al- Balaghah and the extent of this impact is contemplative as far as can be acknowledged nahj al- Balaghah has been on of the most important exmaples and ideas of his thoughts in the field of mysticism. Therefore, in this passage, in order to adaptive method the meaning of God in relying on the words of Imam Ali (as) in Nahj ul-Balaqah and the ideas of the wise Sanai's Hadighat-ul-Hadiqah, we must adapt it. The results of the research show that The impossibility of full recognition of God and the inability of reason and senses in the knowledge of the God, The Impossibility of God's Sight, concepts such as the restlessness and unlimited duration of God, the negation of the Creator's physicalness, the lack of a tool in creation, the inability of reason and senses in the knowledge of God, not being seen with the eyes... are among the commonalities of the thought of Imam Ali (as) in Nahj ul-Balaghah, and the opinions of the wise Sanai in the Hadighat-ul-Hadiqah, one in the form of an oratorial prose and the other in The poem has been revealed.