تحليل توزيع فضايي و سازوكار تشكيل شكاف‌هاي ناشي از فرونشست زمين در دشت نيشابور

در بسياري از دشت‌هاي ايران پديده خطرناك فرونشست رخ داده است كه از جمله اين مناطق دشت نيشابور در شمال شرق ايران ميباشد. اين دشت بعد از دشت مشهد، از لحاظ برداشت آب زيرزميني و نيز به لحاظ حاصلخيزي، مهم‌ترين دشت استان خراسان رضوي است. منبع عمده تأمين آب اين دشت منابع آب زيرزميني است. بر اثر برداشت بي‌رويه از منابع آب زيرزميني، نشست زمين رخ داده و ترك‌ها و شكاف‌هاي كششي در سطح زمين در نقاط مختلف اين دشت ايجاد گرديده است. هدف اصلي اين پژوهش تحليل توزيع و سازوكار تشكيل شكاف‌هاي ناشي از فرونشست زمين مي‌باشد. با استفاده از داده‌هاي راداري سنجنده سنتينل1 محدوده فرونشستي دشت بررسي و با استفاده از داده‌هاي سنجنده كوئيك ‌برد و سنجنده سنتينل 2 كه قدرت تفكيك مكاني بالايي دارد شكاف‌ها در زون فرونشستي مشخص گرديد. سپس در بازديدهاي ميداني وجود و موقعيت اين شكاف‌ها راستي آزمايي و به‌وسيله جي پي اس مختصات كامل شكاف‌ها شامل 5/25 كيلومتر شكاف ممتد و غيرممتد و به تعداد 181 شكاف برداشت و نقشه‌هاي شكاف دشت تهيه شده است علاوه بر اين‌ها شكاف‌هاي احتمالي و پوشيده نيز در مناطق مختلف دشت بررسي و در نقشه‌ها مشخص گرديد. بررسي داده‌هاي ژئوالكتريك و وضعيت سنگ‌بستر بر اساس مدل‌هاي مفهومي ايجاد شكاف‌ها تحليل شده است . با توجه به بررسي‌ها و با در نظر گرفتن وضعيت و شكل هندسي دشت و پهنه فرونشستي اين دشت مي‌توان گفت: سازوكار مدل مبتني بر مكانيك سازوكار مدل ناهمگني مصالح آبخوان و هم‌چنين سازوكاركشيدگي‌هاي كششي از مهمترين سازوكارها درتشكيل شكاف‌ها ي دشت نيشابور مي‌باشند.

In many plains in Iran, including those in Dasht-e-Neyshabur in Northeast of Iran, the dangerous phenomenon of subsidence has occurred. The main source of water supply in this plain is groundwater resources. Due to over-exploitation of groundwater resources, land subsidence has occurred and tension Fissures and splits have appeared on the surface in different parts of this plain. The main purpose of this research is to analyze the distribution and mechanism of Fissures formation caused by land subsidence. Using Sentinel 1 satellite sensor data, the land subsidence range in this plain was investigated, and using Quick Board and Sentinel 2 sensor data which have high spatial resolution, the Fissures in subsidence zone were determined. Then, during field observations, the existence and position of these Fissures were verified and, using GPS, full coordinates of the Fissures including 25.5 km of continuous and discontinuous Fissure and 181 Fissures were mapped and a map from the plain’s Fissures was drawn. In addition, the possible and covered Fissures in different areas of the plain were studied and identified in the maps. Geo-electric data from the plain and the condition of bedrocks were analyzed based on conceptual models of Fissure formation. Based on the investigations and taking into account the geometric shape and condition of the plain and its subsurface, it can be said that: the mechanism of the mechanical-based model, the mechanism of aquifer materials’ heterogeneity as well as tension stretch mechanism, are the most important mechanisms in the Fissure formation in Dasht-e-Neyshabur.