معناشناسي واژه «خليفه» در قرآن و ارتباط آن با موضوع «امامت» با تأكيد بر همنشين‌ها

رويكرد معناشناسي و توجه به روابط مفهومي در پژوهش هاي قرآني با ارائه راهكارهايي نظام¬مند، لايه¬هاي جديدي از معنا را كشف و زمينۀ شناخت معناي واژگان را فارغ از هر پيش فرضي فراهم مي آورد. واژۀ «خليفه» از مفاهيم مهم قرآنيِ مرتبط با موضوع «امامت» است كه مسائلي در خوانشِ قرآني اين واژه در كلام اسلامي مطرح است. بنابراين، تبيين دقيق اين اصطلاح و كشف چگونگي ارتباط آن با مقام امامت، امري ضروري است. از اينرو، مقالۀ حاضر با روش تحليلي ـ توصيفي در صدد شناخت مؤلفه هاي معنائي «خليفه» و سنجش ميزان انطباق آن با مقام «امامت» است. تحليل آيات مشتمل بر واژۀ «خليفه» و مشتقات آن براساس قرائن همنشيني و هم آيي هاي اين واژه در بافت آيات و كشف مؤلفه هاي معناساز آن، منجر به كشف مراتب معنائي واژۀ «خليفه» و انطباق مقام «نبوت» و «امامت» بر مقام «خليفه اللهي» شده است. امر خلافت كه بين مردم، همراه با تعقّب، بعديت و تأخّر زماني است در جانشيني انسان از سوي خداوند، تأخر كيفي داشته و مشتمل بر بالاترين مقامات ربّاني و روحاني است. با عنايت به مؤلفه هاي معنايي «خليفه» در قرآن و در نظر داشتن همنشين هاي اين واژه، تمامي جعليات الهي در امور تشريعي و تكويني به ارادۀ الهي است و وجود صفاتي چون ايمان، عمل صالح و علم براي احراز مقام استخلاف لازم است. لذا مفهوم واژۀ خليفه با موضوع امامت در نظام معرفتي شيعه، تطابق دارد.