بررسي و تحليل موانع مورفولوژي شهري اثرگذار بر توسعه‌نيافتگي حمل‌ونقل عمومي اهواز

Investigating and Analyzing Urban Morphological Barriers Affecting Underdevelopment of Public Transport in Ahwaz

در كشورهاي در حال ‌توسعه به‌ويژه ايران هنوز حمل‌ونقل عمومي كارايي لازم را ندارد. در اين ناكارآمدي، عوامل متعددي دخالت دارند كه يكي از عمده‌ترين آنها، موانع مورفولوژي شهري است. شناسايي، چگونگي و ابعاد اثرگذاري اين مسئله در دهه‌هاي اخير باعث تكامل حمل‌ونقل درون‌شهري در بعضي كشورها شده است؛ بنابراين درك چنين تكاملي در حمل‌ونقل عمومي ضرورت دارد؛ از اين ‌رو هدف پژوهش حاضر، بررسي و تحليل موانع مورفولوژي شهري اثرگذار بر توسعه‌نيافتگي حمل‌ونقل عمومي اهواز است. اين پژوهش ازنظر هدف، كاربردي‌نظري و ازنظر روش، توصيفي‌تحليلي و پيمايشي است. اطلاعات لازم پژوهش با روش اسنادي، كتابخانه‌اي، پيمايشي و مصاحبه با مردم و كارشناسان گردآوري‌ شده است. براي رتبه‌بندي موانع مورفولوژي در هريك از شيوه‌هاي حمل‌ونقل، روش تصميم‌گيري ARAS به كار رفته است. همچنين براي پهنه‌بندي اين موانع در سطح شهر اهواز با نرم‌افزار ARC GIS10.3 از مدل كريجينگ استفاده ‌شده است. پس‌ از انجام درون‌يابي موانع هريك از ابعاد با استفاده از ابزار Reclassify كه از زيرمجموعه‌هاي Spatial Analyst Tools در Arc Toolbox است، نقشه‌ها به‌صورت پهنه‌هاي متفاوت در پنج طيف ترسيم و درنهايت با استفاده از تابع Weighted Sum، Overlay شدند. نتايج نشان مي‌دهد 35 عامل در ابعاد دوازده‌گانة مورفولوژي مانع از توسعة حمل‌ونقل عمومي اهواز شده است كه از اين ميان توسعة ﮥ ﺑﺮون زا ﺑﺎ وزن 0,0392، ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮي ﺑﺎ وزن 0,0322 و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎي اداري ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ وزن 0,02089، ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻫﻮاز ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺛﺒﺎت ﮐﺮد اﺛﺮﮔﺬاري اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﺷﯿﻮة ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﻌﻠﯽ اﻫﻮاز ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. درﻧﻬﺎﯾﺖ ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﭘﻬﻨﮥ ﺷﻬﺮ ازﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي در ﻃﯿﻒ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﭘﻬﻨﮥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺷﻬﺮ از ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮ و در ﻣﺮﮐﺰ ﮐﻤﯽ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ و ﻣﻨﻄﻘﮥ 6 و 7 ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در اوﻟﻮﯾﺖ نيازمندي‌هاي توسعة حمل‌ونقل عمومي در برنامه‌ريزي، ازجمله راهكارهاي پيشنهادي اين پژوهش است.

In developing countries, especially Iran, public transport is still inefficient. Several factors are involved in this inefficiency, one of which is urban morphology. Identification, quality, dimensions, and the effectiveness of this issue in recent decades have led to the evolution of inter-city transport in some countries, so understanding such evolution on public transport is essential. Therefore, the present study aims to investigate and analyze the barriers to urban morphology affecting the underdevelopment of public transport in Ahwaz. This research is an applied-theoretical, and descriptive-analytical and survey study in terms of aim and method. The required data were collected through documentary, library, survey, and interviewing with citizens and experts. The ARAS decisionmaking method was used to rank morphological barriers in each mode of transport. Moreover, ARG GIS10.3 software was employed for zoning these barriers in Ahwaz city. After interpolating barriers of each dimension using the Reclassify tool which is a subset of Spatial Analyst Tools in Arc Toolbox, the maps were drawn in different zones in five spectra and were finally overlayed using the Weighted Sum Model (WSM). The results show that 35 factors in 12 morphological dimensions are considered as barriers to public transport development in Ahwaz. Exogenous development, urban distribution, and administrative buildings of the Oil Company with weights of 0.0392, 0.0322, and 0.02089, respectively, are the most frequent barriers to the morphology of public transport development in Ahwaz. The research also proved that the effect of these barriers are different in the four current public transport modes of Ahwaz. Finally, the zoning of these barriers illustrates that most of Ahwaz area is morphologically moderate, but the southern area is less desirable than the northwest part, and the central zone is slightly desirable. Districts 6 and 7 are the least and most desirable areas, respectively.