سنجش پايداري سكونتگاهي در نواحي روستايي (مطالعه موردي: ناحيه روستايي باروق، آذربايجان غربي)

(Measuring Settlement Sustainability in Rural Areas (Case study: Rural Area of Baruq, West Azarbaijan

در حال حاضر، پايداري به عنوان هدفي روشن در مركز توجه تحوالت جهاني قرار دارد. توسعه پايدار سرزمين در گرو پايداري نظام روستايي به عنوان زير نظام تشكيل دهنده نظام سرزمين است و پايداري فضاهاي روستايي در ابعاد مختلف ميتواند نقش موثري در توسعه منطقه اي و ملي داشته باشد. پژوهش حاضر ميكوشد تا قابليت ها و تنگناهاي فضايي سكونتگاه هاي روستايي ناحيه باروق را در چارچوب توسعه پايدار شناسايي و تبيين نمايد. اين پژوهش از لحاظ هدف، تركيبي از پژوهش هاي بنيادي و كاربردي بوده و بر مبناي روش، از نوع توصيفي- تحليلي است. جامعه آماري شامل 07 روستاي داراي سكنه واقع در بخش باروق بوده كه 36 روستا با روش اليه بندي و با استفاده از چهار معيار مربوط به توسعه پايدار انتخاب شدند. براي جمع آوري داده ها و اطالعات مورد نياز، از دو روش اسنادي و ميداني استفاده شد. يافته هاي پژوهش حاضر بيانگر آن است كه روستاهاي ناحيه باروق در وضعيت »ناپايداري ضعيف« قرار گرفته و از وضعيت پايداري مطلوبي برخوردار نيستند. همچنين، بررسي ابعاد چهارگانه پايداري نيز نشان داده است كه هر يك از ابعاد محيطي- اكولوژيك، كالبدي- فضايي، اجتماعي و اقتصادي نيز در وضعيت »ناپايداري ضعيف« قرار دارند. در اين ميان، بيشترين ميزان ناپايداري مربوط به بعد اقتصادي بوده است. ميزان پايداري در سطح روستاهاي ناحيه نشان ميدهد كه حدود 43 درصد از سكونتگاه ها در وضعيت ناپايداري قوي، 62 درصد ناپايداري ضعيف، 62 درصد پايداري ضعيف و فقط 1 درصد پايداري قوي قرار گرفته اند. وضعيت پايداري روستاها در سطح ناحيه از جنبه فضايي بدين صورت است كه از سمت غرب به سمت شرق پايداري روستاها كاهش مييابد. به عبارتي ديگر، روستاهاي استقرار يافته در بخش كوهستاني نسبت به روستاهاي پايكوهي و دشتي ناپايدارتر هستند. روستاهاي پايدار و نسبتا پايدار نيز در بخش غربي و دشتي ناحيه استقرار دارند. اين وضعيت نشان ميدهد كه الگوي فضايي پايداري، خوشه اي است. بر پايه يافته ها، عوامل اجتماعي با ميزان 316/7 بيشترين تاثير و عوامل محيطي- اكولوژيك با ميزان 681/7 كمترين تاثير را بر ناپايداري سكونتگاه هاي روستايي- ناحيه داشته اند. همچنين، عوامل اقتصادي و كالبدي- فضايي هر كدام به ترتيب 0/338 و 0/324 بر ناپايداري سكونتگاه هاي روستايي اثرگذار بوده اند.

At present, sustainability as a clear goal is at the heart of global developments. Territorial sustainable development depends on the sustainability of rural system as a constituent sub-system of a territorial system. Sustainability of rural areas in different dimensions can have an effective role in regional and national development. The current research attempts to recognize and account for the spatial capabilities and limitations of rural settlements in Baruq within the framework of sustainable development. This research is a practical study with a descriptive methodology. The research statistical population includes 70 residential villages in Baruq are, of them thirty-two villages were selected through stratified sampling and based on four criteria of sustainable development. Field and document data were collected to answer the research questions. The results indicate that these villages are weak in terms of sustainability. Moreover, investigating the four aspects of sustainability has shown that each of the aspects (i.e., environmental-ecological, physical-spatial, social, and economic) are in a weak sustainable condition; the economic aspect suffers most from the weakest condition. The level of sustainability in the villages reveals that around 43 per cent of the settlements are unsustainably strong, 25 per cent unsustainably weak, 25 per cent sustainably weak, and only 6 per cent are sustainably strong. The sustainability of the villages decreases physically-spatially from the west to the east of the district. That is to say, mountainous villages are less sustainable than the villages in the plains or other less mountainous areas. Sustainable and slightly sustainable villages lie in the west or in the plain. It shows that sustainable spatial pattern is a cluster. The results thus predict the highest role of social factors (R2 = 0.392) and a low role for environmental-ecological factors (R2 = 0.186) in the unsustainability of the rural settlements. Economic and physical-spatial factors predict around 0.338 and 0.324 of the unsustainability in rural settlements.