تحليل پوشش گياهي در حاشيۀ جاده‌هاي خاكي چند سال ساخت (مطالعۀ موردي: جنگل‌هاي ناو اسالم در غرب استان گيلان)

Analysis of vegetation on the roadside of roads with several years’ age (Case study: Nav-e-Asalem forests in west of Guilan province

سابقه و هدف: گونه‌هاي شاخص يكي از مؤلفه‌هاي مهم در طبقه‌بندي پوشش گياهي هستند، مطالعه و تعيين آنها در حاشيۀ جاده‌هاي چند سال ساخت اهميت زيادي براي حفظ رويشگاه گونه‌هاي گياهي نادر و در معرض انقراض دارد، آگاهي از سن جاده مي تواند در جهت حفظ و توسعۀ جوامع گياهي مؤثر باشد چرا كه روند تأثيرگذاري جاده مي‌تواند به مديريت بهينه پوشش گياهي در زمان ساخت جاده‌هاي جديد يا در هنگام نگهداري از آنها كمك شاياني كند. هدف اين پژوهش، طبقه‌بندي اكولوژيكي و تعيين گونه‌هاي شاخص در سنين مختلف حاشيۀ جاده‌هاي جنگلي در منطقه ناو اسالم واقع در غرب استان گيلان بود. مواد و روش‌ها: جمع‌آوري داده به‌صورت نمونه‌برداري تصادفي بر اين اساس كه در 7 منطقه جنگلي ناو اسالم گيلان، به روش ترانسكت خطي، 28 خط نمونه به طول 150 متر عمود بر حاشيۀ جاده تا درون جنگل صورت گرفت. فاصلۀ بين خطوط نمونه 100 متر بود، پنج قطعه نمونه به ابعاد 30×5 متر براي برداشت پوشش درختي و درختچه‌اي با فاصلۀ 30 متر مشخص شد. در قطعات نمونه 4 متر مربعي هم گونه‌هاي علفي با استفاده از فلورهاي گياهي شناسايي و درصد پوشش گياهي در اشكوبهاي مختلف (درختي، درختچه و علفي) با استفاده از مقياس براون- بلانكه ثبت شد. همچنين، تحليل گونۀ شاخص با استفاده از قطعه نمونه گروه اكولوژيك و در محيط نرم افزارPC- ORD for Win. Ver. 5 بررسي شد. يافته‌ها: نتايج تحليل گونه‌ها‌ي شاخص نشان داد كه 146 گونۀ گياهي مورد بررسي در اين منطقه، در جاده‌هاي چند سال ساخت وجود دارد. حضور گونه‌هاي درختي و درختچه در جاده‌هاي قديمي بيشتر از جاده‌هاي تازه ساخت بود. در اين تحقيق جاده‌هاي تازه ساخت (10 سال) در دو گروه گونه دوم و چهارم اكولوژيك، جاده‌هايي با سنين متوسط (10-20 سال) در گروه گونه سوم اكولوژيك و جاده‌هاي قديمي (بيشتر از 20 سال) در گروه گونه اول اكولوژيك قرار گرفتند. با استفاده از آناليز دو طرفۀ گونه‌هاي شاخص، پوشش گياهي محدودۀ تحقيق به‌صورت دو گروه Viola alba Besser, Carpinus betulus L, Brachypodium sylvaticum, Carex divulsa Stokes طبقه‌بندي شدند. در اين تحقيق حضور گونه‌هاي درختي Alnus subcordata C.A.Mey و Acer velutinum Boiss در قطعات نمونه حاشيۀ جاده بيشتر از داخل جنگل بود و با افزايش فاصله از حاشيۀ جاده و نفوذ به سمت جنگل، تنوع اين گونه‌هاي درختي و فركانس نسبي آنها كم بود. در اين تحقيق، گونۀ Carex divulsa Stokes بعنوان گونۀ نادر و گونۀ Fagus orientalis Lipsky بعنوان گونه‌اي با فراواني زياد شناخته شد. نتيجه‌گيري: نتايج اين تحقيق تأكيد دارد كه سن جاده نه تنها در تعيين گروه گونه‌هاي اكولوژيك بلكه در شناخت گونه‌هاي شاخص در سطح منطقه و بهبود نتايج طبقه‌بندي گروه گونه‌هاي درختي، علفي و زادآوري در جاده‌هاي چند سال ساخت مي‌تواند مؤثر باشد. تعيين گونه‌هاي شاخص هم نه تنها به‌‌منظور تعيين حدود گروه‌هاي اكولوژيكي طبقه‌بندي شده در حاشيۀ جاده بلكه در بهبود نتايج طبقه‌بندي گروه‌هاي گياهي و همچنين تعيين دقيق عوامل اثر گذار بر گروه‌هاي اكولوژيكي براي مديريت اصولي و بهره‌برداري پايدار از اكوسيستم‌هاي جنگلي مي‌تواند كاربرد داشته باشد.

Background and Objectives: Indicator species are one of the important components in vegetation classification. Studying and determining these species on the roadside of old roads have great importance for habitat conservation of rare and endangered plant species. Awareness of the road age can be effective in preserve and developing the plant communities, as the road effect can be helpful in optimal management of vegetation during construction or maintaining of new roads. The purpose of this study was ecological classification as well as identification of indicator species in forest roadside with different ages in Nav-e-Asalem District, west of Guilan province. Materials and Methods: Data were collected by random sampling method; therefore, in the seven forest areas, 28 transects with length of 150 m were determined perpendicular to the road. The distance between the transects was 100 m. Five sample plots (30×5 m) on each transect were taken for collecting trees and shrub cover. In the center of the larger plots, 4 m2 sample plots were taken for collecting herbaceous species data. Species were identified using plant flora and, cover percentage was recorded in different strata (tree, shrubs and herbaceous) by Braun-Blanquet scale. Also, indicator species analysis was performed by ecological group sample in PC-ORD for Win Ver. 5 software. Results: The results of indicator species analysis showed that 146 species were found in the roadside of old roads. The presence of tree and shrub was higher on the roadside of old roads compared to new ones. In this research, newly constructed roads (10 years) were occurred in two groups of second and fourth ecological species, also roads with medium ages (10-20 years) in the third ecological group and older roads (>20 years) in the first ecological species group. By using two-way indicator species analysis (TWINSPAN), vegetation cover was classified into two groups: Viola alba Besser, Carpinus betulus L. and Brachypodium sylvaticum, Carex divulsa Stokes. In this research, the presence of Alnus subcordata CAMey and Acer velutinum Boiss species were higher in the sample plots near the road compared to inside forest and the diversity of these tree species and their relative frequency decreased by increasing the distance from the roadside and moving to inside of forest. Also, Carex divulsa Stokes was identified as a rare species and Fagus orientalis Lipsky as a species with high frequency. Conclusion: The results of this research emphasized the importance of road age not only in determining the ecological species group, but also in identifying the indicator species in the area as well as in improving the classification results of tree, herbaceous and regeneration species in roadside area. Determination of the indicator species is effective not only in determining the extent of the ecological groups classified on the roadside, but also in improving the classification results of plant groups. Also, identifying the factors affecting ecological groups seems to be useful for proper management and sustainable exploitation of forest ecosystems.