بررسي و شناخت ويژگي‌هاي اكولوژيك رويشگاه‌هاي درختان كهنسال بلوط ايراني و بنه در جنگل‌هاي استان ايلام

Investigation and recognition of ecological characteristics of sites of Persian oak and pistachio old trees in forests of Ilam province

سابقه و هدف: درختان كهنسال بلوط ايراني Quercus brantii Lindl. Var. persica و بنه Pistacia atlantica از اهميت و جايگاه خاصي در جنگلهاي زاگرس برخوردارند. شناخت ويژگي‌هاي اكولوژيك رويشگاهي در ارتباط با موقعيت درختان كهنسال مي‌تواند اطلاعات خوبي جهت ارائه راه‌كارهاي مديريتي براي حفظ درختان كهنسال و يا گسترش تعداد آنها به ما دهد. پژوهش حاضر با هدف شناخت ويژگي‌هاي اكولوژيك رويشگاه‌هاي درختان كهنسال بلوط ايراني و بنه در جنگل‌هاي بلوط استان ايلام انجام شد. مواد و روش ها: اين پژوهش در بخشي از جنگلهاي استان ايلام، در حوزه شهرستانهاي ايلام، سيروان، چرداول، ملك شاهي، مهران و دهلران انجام شد. پس از انجام جنگل گردشي هاي زياد، درختان كهنسال بر اساس معيار قطر برابر سينه شناسايي و انتخاب شدند. سپس موقعيت جغرافيايي آنها شامل شهرستان، بخش، روستا يا محل و مختصات جغرافيايي، ويژگيهاي كمي آنها شامل قطر برابر سينه و قطر حداقل و حداكثر تاج و شرايط رويشگاهي آنها شامل شيب، جهت، ارتفاع از سطح دريا، عمق خاك، نزديكي به رودخانه يا منبع آب اندازه گيري و ثبت شد يافته‌ها: نتايج نشان داد كه درختان كهنسال بلوط عمدتا در طبقه شيب ملايم و درختان كهنسال بنه بيشتر در طبقه شيب نسبتا ملايم قرار دارند. اكثر درختان كهنسال شناسايي شده بلوط و بنه در جهت جنوبي قرار گرفته‌اند. درختان كهنسال بلوط اغلب در طبقه ارتفاعي 1700-1300 متر از سطح دريا پراكنش دارند، اما درختان كهنسال بنه در طبقات ارتفاعي 1700-1300 و 2000-1700 متر از سطح دريا پراكنش يافته‌اند. از نظر دسترسي به آب‌هاي جاري، هيچ يك از درختان كهنسال بلوط و بنه به منابع آبي دسترسي نداشته و همگي از بارش‌هاي جوي تغذيه مي‌شوند. سطح تاج درختان كهنسال بلوط و بنه بهتر از قطر برابر سينه آنها به تغييرات شرايط رويشگاه پاسخ داده و نحوه تغييرات آن بسته به نوع گونه متفاوت بود. اكثر درختان كهنسال شناسايي شده به دليل اينكه در شيب‌هاي ملايم قرار گرفته اند، از عمق خاك مناسب‌تري نسبت به محيط اطراف خود برخوردارند. نتايج نشان داد كه درختان كهنسال بلوط عمدتا در طبقه شيب ملايم و درختان كهنسال بنه بيشتر در طبقه شيب نسبتا ملايم قرار دارند. اكثر درختان كهنسال شناسايي شده بلوط و بنه در جهت جنوبي قرار گرفته‌اند. درختان كهنسال بلوط اغلب در طبقه ارتفاعي 1700-1300 متر از سطح دريا پراكنش دارند، اما درختان كهنسال بنه در طبقات ارتفاعي 1700-1300 و 2000-1700 متر از سطح دريا پراكنش يافته‌اند. از نظر دسترسي به آب‌هاي جاري، هيچ يك از درختان كهنسال بلوط و بنه به منابع آبي دسترسي نداشته و همگي از بارش‌هاي جوي تغذيه مي‌شوند. سطح تاج درختان كهنسال بلوط و بنه بهتر از قطر برابر سينه آنها به تغييرات شرايط رويشگاه پاسخ داده و نحوه تغييرات آن بسته به نوع گونه متفاوت بود. اكثر درختان كهنسال شناسايي شده به دليل اينكه در شيب‌هاي ملايم قرار گرفته اند، از عمق خاك مناسب‌تري نسبت به محيط اطراف خود برخوردارند. نتيجه‌گيري: درختان كهنسال شناسايي شده در موقعيت هاي رويشگاهي مطلوبي قرار گرفته اند و در واقع ويژگي هاي اكولوژيك مطلوب رويشگاهي اين درختان از دلايل پايداري آنها در امتداد عمر طولاني خود هستند

Background and Objectives: Old trees of Quercus brantii Lindl. Var. persica and Pistacia atlantica have a special importance in Zagros forests. These trees are presented in forest sites over a long time and have endured numerous adverse climate and environmental changes and tensions and could survive. Recognizing the site ecological characteristics in relation to the trees can provide good information for presenting managerial guidelines for preserving of old trees or extending them. The present study was carried out with the aim of recognizing the ecological characteristics of the sites of Persian oak and pistachio old trees in oak forests of Ilam province. Materials and Methods: This research was carried out in a part of the forests of Ilam province, in the districts of Ilam, Sirvan, Chardavol, Malekshahi, Mehran and Dehloran. After extensive forest survey, old trees were identified and selected based on the DBH criterion. Then their geographical location including city, district, village or region and geographical coordinates, their quantitative characteristics including DBH and max & min crown diameter and their site conditions including slope, aspect, altitude, soil depth, proximity to the river or water resource were measured and recorded. Results: The results showed that the old oak trees were generally in the gentle slope class and the old pistachio trees were mostly in the relatively gentle slope class. Most of the identified old oak and pistachio trees were located in the southern aspect. The old oak trees were distributed in altitude class of 1300-1700 m above sea level, but the old pistachio trees were in 1300-1700 and 1700-2000 m altitude classes. In terms of access to running water, none of the old oak and pistachio trees have access to water resources and all feed on atmospheric precipitation. In terms of soil depth, most of the identified old trees had a suitable soil depth relative to their surroundings because of locating on gentle slopes. In terms of climatic conditions, the identified old trees were classified into four climates, according to which the old oak trees were mostly present in semi - wet cold and semi-arid temperate climates, but the old pistachio trees were mostly in wet cold and semi - wet cold climates. Crown area of old oak and pistachio trees had better response to site conditions changes than their DBH and its variability was different depending on species. Most of the identified old trees due to locating on gentle slopes have relatively suitable soil depth than their surroundings. Conclusion: The identified old trees are in desirable site locations and in fact the desirable ecological characteristics of these trees are of the reasons for their stability over their long life.