الگوي فضايي شاخص‌هاي فقر اجتماعي و شناسايي عوامل مؤثر بر آن مورد مطالعه: شهر آمل

Spatial analysis of social poverty an‎d identifying the factors t Case study: Amol city

فقر اجتماعي به عنوان يكي از سه مؤلفه اصلي فقر شهري خود مفهومي چند بعدي است كه سهم قابل توجهي در شكل گيري مفهوم نهايي فقر دارد، ‌بنابراين تعيين گستره آن اولين گام در برنامه‌ريزي و اجراي سياست‌‌هاي محروميت زدايي در مناطق شهري به شمار مي رود. هدف اصلي اين تحقيق شناسايي الگوي فضايي فقر اجتماعي و بررسي مهم‌ترين عوامل مؤثر بر آن در شهر آمل است. نوشتار حاضر به لحاظ هدف، كاربردي و به لحاظ روش توصيفي-تحليلي به شمار مي‌رود. داده‌هاي مورد استفاده از بلوك‌هاي آماري سال 1390 مركز آمار به دست آمده است و براي استخراج و طبقه‌بندي داده‌ها از نرم‌افزارهاي GIS، GeoDa، SPSS و Excel استفاده شده است. در اين پژوهش از 16 شاخص مرتبط با فقر اجتماعي و روش‌هاي تحليل‌فضايي همچون تحليل لكه‌هاي داغ، تحليل عاملي، موران و LISA استفاده شده است. نتايج حاصل از تحليل لكه‌هاي داغ نشان داد حاشيه‌هاي غربي و قسمت هاي هم جوار با رودخانه هراز در مناطق شمالي و جنوبي شهر، از‌جمله مهمترين پهنه‌هاي اين نوع فقر در شهر آمل مي باشند، به طوري كه در حدود 13 درصد از مساحت (267/57 هكتار) و 16 درصد از جمعيت شهر (34278 نفر) را در بر گرفته است. نتايج حاصل از تحليل عاملي نشان مي دهد كه بر اساس شانزده متغير اوليه فقط 4 مؤلفه اي كه داراي بيشترين همبستگي با يكديگر بودند تشكيل خوشه داده اند. اين چهار مؤلفه كه 76/05 درصد از واريانس موجود در داده‌هاي اوليه را تبيين مي‌كنند، عبارتند از: فعاليت و مالكيت، بار‌تكفل، بي‌سوادي و از‌كارافتادگي و بيكاري. همچنين يافته هاي برآمده از آماره LISA نيز با تأييد نتايج قبلي بزرگترين خوشه فقر را در مناطق غربي شهر به ويژه در محلات شماره 3، 4، 5 و 7 نشان مي‌دهد.

The implementation of poverty reduction policies will not succeed without defining its scope and dimensions, and one of the important issues in defining poverty reduction programs is to know the extent of poverty affecting society and the factors that affect it. Therefore, the purpose of this study is to investigate the space recognition of social poverty zones in Amol city. This paper is an applied and descriptive-analytical method. Data were obtained from statistical blocks of Statistics Center in 2011. GIS, GeoDa, SPSS and Excel software were used to extract and categorize the data of this research. In this research, 16 poverty-related indicators and analytical methods such as hot spots, factor analysis, Moran and LISA have been used. The results of hot spots analysis showed that the western margins of the city and parts near the river Haraz in the north and south of the city are one of the most important social poverty areas in Amol city. In total, these areas cover 267.57 hectare of the total city (12.89%) and 34278 of the total population of the city (15.62%). Also, the results of LISA's analysis of the final indicator of social poverty indicate that the largest poverty cluster with high values is in the western regions of the city, especially in neighborhoods No. 3, 4, 5, and 7.