شيمي كاني، دما - فشارسنجي، خاستگاه و جايگاه زمين‌ساختي توده نفوذي نوكه در شمال سمنان (ايران مركزي)

Mineral chemistry, thermobarometry, petrogenesis and tectonic setting of the Nokeh intrusion in the northern Semnan Central Iran

توده نفوذي نوكه در شمال شهرستان سمنان رخنمون دارد. اين توده با تركيب مونزونيت-كوارتز مونزونيت و گرانيت-گرانوديوريت، درون توف­ هاي آهكي ائوسن نفوذ كرده و براثر دگرگوني مجاورتي باعث تشكيل اسكارن آهن­دار (از نوع مگنتيت) درون آن­ها شده است. پلاژيوكلاز، ارتوكلاز، كوارتز، بيوتيت، آمفيبول و كلينوپيروكسن كاني­ هاي سازنده توده نفوذي نوكه هستند. بافت اصلي اين سنگ­ها دانه­ اي است و بافت­ هاي گرانوفيري و ميرمكيتي نيز از بافت­هاي فرعي مهم در اين سنگ ­ها به شمار مي ­روند. از ديدگاه زمين‌شيميايي، توده نفوذي نوكه متاآلومين تا پرآلومين بوده و از سري ماگمايي نيمه قليايي و آهكي قليايي و نوع I است. داده­ هاي به دست آمده از تجزيه نقطه ­اي نشان مي ­دهد كه كلينوپيروكسن­ ها از نوع ديوپسيد، آمفيبول­ ها از نوع ادنيت، بيوتيت ­ها از نوع منيزيم­دار و پلاژيوكلازها از نوع اليگوكلاز تا لابرادوريت هستند. همچنين كلينوپيروكسن­ ها در دماي حدود 1110 تا oC 1160، آمفيبول­ها در دماي حدود oC 700، بيوتيت­ها در دماي بالاي oC 800 و پلاژيوكلازها در دماي كمتر از 700 درجه سانتيگراد تشكيل شده ­اند. ماهيت آهكي قليايي هر سه كاني كلينوپيروكسن، آمفيبول و بيوتيت، مقدار اندك عنصر تيتانيوم و غني­ شدگي از عناصر كلسيم و سيليسيم در تركيب كلينوپيروكسن و تشكيل آمفيبول در يك محيط با گريزندگي اكسيژن بالا، همه نشانگر تشكيل توده نفوذي نو كه در محيط زمين ساختي كمان آتشفشاني كرانه فعال قاره هستند. بر پايه نمودارهاي شناسايي جايگاه زمين­ساختي، نمونه‌هاي توده نفوذي بررسي‌شده در گستره كمان آتش‌ فشاني برآمده از فرورانش سنگ­ كره اقيانوسي نئوتتيس به زير سنگ كره قاره­ اي ايران مركزي جاي گرفته ­اند.

The Nokeh intrusion exposed in the northern Semnan area. The intrusion is composed of monzonite-quartz monzonite and granite-granodiorite and was intruded in the Eocene carbonaceous tuffs, where the country rocks converted to magnetite-skarn. Plagioclase, orthoclase, quartz, biotite, amphibole and clinopyroxene are the constituent minerals of Nokeh intrusion. The study rocks represent granular, granophiric and mirmekitic textures. The Nokeh intrusion is metaluminous to peraluminous, calc-alkaline, I-type and belongs to subalkaline magmatic series. Based on EMPA data, clinopyroxenes, amphiboles, biotites and plagioclases are diopside, edenite, Mg-biotite and oligoclase to labradorite in compositions and formed in temperatures ranged from 1110 to 1160, 700, more than 800 and less than 700 °C respectively. Clinopyroxene, amphibole and biotite calc-alkaline affinity, low Ti and Ca-Si enrichment in the clinopyroxene composition and amphibole formation in a high-fugacity environment, confirm that Nokeh intrusion formed in a magmatic arc of active continental margin. On the basis of tectonic discrimination diagrams, the investigated samples fall into volcanic arc domain resulted in subduction of Neothetian oceanic lithosphere beneath Central Iran block.