اثرات كاربري زمين بر فرايندهاي فرسايش باراني در يك خاك مارني تحت باران شبيه‌سازي شده در غرب زنجان

فرسايش باراني نخستين شكل فرسايش آبي در طبيعت است كه تحت تأثير عوامل مختلف از جمله بارندگي پيشين و كاربري زمين قرار مي‌گيرد. اين مطالعه به‌منظور بررسي اثر بارندگي پيشين بر فرايندهاي فرسايش باراني در دو نوع كاربري زمين در خاك مارني تحت باران شبيه‌سازي شده انجام گرفت. براي اين منظور از خاكدانه‌هاي با قطر شش تا هشت ميلي‌متري از دو نوع خاك مارني (مرتع و تبديل شده به كشاورزي) از عرصه‌هاي مارني غرب زنجان نمونه‌برداري تصادفي شد. خاكدانه‌ها در 48 جعبه پلاستيكي به ابعاد 40×30 سانتي‌متر براي بررسي اثر هشت سطح تداوم باران در سه تكرار آماده‌سازي شدند. براي اعمال باران‌ها، از باراني با شدت 40 ميلي‌متر بر ساعت به‌كمك شبيه‌ساز باران با تداوم‌هاي صفر، 7، 14، 21، 28، 35، 42 و 49 دقيقه استفاده شد. باران‌هاي اعمال شده باعث ايجاد هشت سطح رطوبتي شامل 6/00، 9/30، 12/60، 15/89، 19/19، 22/49، 25/79 و 29/08 درصد در خاك شدند. به‌منظور بررسي ميزان پاشمان از باراني با شدت ثابت 40 ميلي‌متر بر ساعت به‌مدت 15 دقيقه در همه تيمارها استفاده شد. براساس نتايج، ميزان تخريب خاكدانه‌ها در خاك مرتع، تحت تأثير بارندگي‌هاي پيشين قرار نگرفت، درحالي‌كه در خاك كشاورزي باران‌هاي پيشين اثري معني‌دار بر ميزان تخريب خاكدانه‌ها داشت (05/0>P). پاشمان ذرات پس از باران دوم در هر دو خاك مرتع و كشاورزي تحت تأثير بارندگي پيشين قرار گرفت (0/05>P). مقدار تخريب خاكدانه و فرسايش پاشماني در خاك كشاورزي به‌ترتيب 1/41 و 1/31 برابر بيشتر از مقادير آنها در خاك مرتع بود و اين تفاوت از نظر آماري معني‌دار بود. اين موضوع را مي‌توان به ناپايداري خاكدانه‌ها در خاك كشاورزي مرتبط دانست كه حساسيت خاك را به فرايندهاي فرسايش باراني افزايش داد. به‌طور كلي اين پژوهش نشان داد كه تغيير كاربري زمين در خاك‌هاي مارني منجر به افزايش حساسيت آنها به فرايندهاي فرسايش باراني مي‌شود. شدت فرسايش خاك در هر رخداد باران، به‌مقدار بارندگي پيشين نيز بستگي دارد. افزايش تخريب خاكدانه و محتواي رطوبت خاك در اثر باران پيشين، بر شدت فرسايش پاشماني در خاك مارني اثر مي‌گذارد.