بررسي كمّيت، كيفيت و قابليت فرونشست املاح هوابرد در افزايش شوري خاك سطحي (مطالعه موردي: شمال دشت يزد- اردكان)

يكي از دلايل شورشدن خاك، تجمع املاح در آن توسط عوامل انتقال‌دهنده آب و باد است. به‌منظور بررسي پديده انتقال املاح به‌همراه گردوغبار در مناطق خشك شمال دشت يزد- اردكان، نمونه‌برداي صحرايي با استفاده از 32 رسوب‌گير MDCO با پراكندگي يكنواخت در اراضي به‌وسعت 20000 هكتار طي چهار فصل سال 1396 انجام شد. با شست‌وشوي رسوب‌گيرها با يك ليتر آب مقطر در صحرا و انتقال نمونه‌ها به آزمايشگاه، براي بررسي كمّي املاح گرد و غبار، علاوه بر اندازه‌گيري هدايت الكتريكي (ECw)، وزن كل مواد جامد محلول (TDS) نيز به شيوه دقيق تبخير اندازه‌گيري شد، همچنين شكل و توزيع اندازه ذرات غبار با استفاده از دستگاه SEM بررسي شد. در بررسي كيفي املاح، كاتيون‌ها و آنيون‌هاي مؤثر در شوري شامل سديم، پتاسيم، كلسيم و منيزيم، كلر، بي‌كربنات و سولفات اندازه‌گيري شد. نتايج نشان داد در مجموع 1/11 گرم بر مترمربع مواد قابل حل به‌همراه ذرات گردوغبار (28/13 درصد) در طي يك سال در رسوب‌گيرها فرونشسته است. ذرات به قطر 5 تا 10 ميكرون بيشترين فراواني را داشت. با توجه به همبستگي زياد آنيون كلر با كاتيون سديم در فصل‌هاي بهار، پاييز و زمستان و با توجه به همبستگي زياد آنيون سولفات با كاتيون كلسيم در املاح گردوغبار فصل تابستان، به‌ترتيب سديم كلرايد و گچ فراوان‌ترين تركيب موجود به‌همراه گردوغبار در اين فصل‌ها پيش‌بيني مي‌شود. با تعيين ميزان درصد املاح در غبار ريزشي منطقه مشخص شد كه اثر مقدار نمك فرونشسته از گردوغبار در كوتاه‌مدت جزئي و بي‌اهميت است و پيش‌بيني مي‌شود با فرض عدم تغيير ميزان فرونشست، در طي 72 سال سبب ايجاد شوري ضعيف در توده خاك غيرشور تا عمق 10 سانتي‌متر شود. به‌طور كلي قابليت املاح هوابرد در افزايش شوري خاك در منطقه مورد مطالعه در درازمدت خواهد بود. از اين‌رو، بررسي ساير اثرات زيست‌محيطي اين پديده براي شناخت خطرات آن پيشنهاد مي‌شود.