بررسي فعاليت زمين‌ساختي با استفاده از شاخص‌هاي ريخت‌زمين‌ساختي و GIS در حوضه‌هاي ناحيه مراغه (آذربايجان خاوري، شمال‌باختر ايران)

Assessment of active tectonic with Using geomorphic indicators and GIS in Maragheh region basins (East Azerbaijan, Northwest Iran)

مورفوتكتونيك يكي از شاخه هاي اصلي زمين شناسي كه با ارزيابي لند فرم هاي موجود در سطح زمين، به نيروها و عوامل توسعه آنها مي پردازد و در بسياري از انواع تحقيقات مورد بحث قرار گرفته است. از آنجائيكه لندفرم ها به طور كلي با آخرين حركات پوسته زمين در ارتباط مي باشند، مطالعه آنها مي تواند در مورد موضوعات مربوط به زمين شناسي جنبا كمك شاياني كند. از طرف ديگر، اشكال و شكل هاي سطح زمين فقط محصول عوامل و نيرو هاي داخلي نيستند در عوض، عوامل خارجي نيز باعث ايجاد تغيير شكل در اشكال و اشكال ناشي از نيروهاي داخلي زمين مي شوند و در زمينه هاي ژئومورفولوژي مورد بررسي قرار مي گيرند و تأثير آنها نيز بايد در مطالعات مورفوتكتونيك مورد توجه قرار گيرد. با توجه به رابطه نزديك تكتونيك و ژئومورفولوژي، موضوعي به نام ژئومورفولوژي تكتونيكي تهيه شده است كه به تأثير متقابل اين عوامل مي پردازد. تمام اشكال و ناهمواري هاي سطح زمين را مي توان با توجه به اندازه، ارتفاع و شيب آنها توصيف كرد و سپس با پارامترهاي كمي مقايسه گردد. در حالي كه اندازه گيري كمي از اين فرم ها امكان محاسبه خصوصيات ويژه يك منطقه مانند سطح فعاليت تكتونيكي آنها را علاوه بر مقايسه دقيق تر شاخص ها و پارامترهاي ژئومورفولوژيكي، مهم ترين هدف استفاده از شاخص هاي مورفوتكتونيك و اندازه گيري هاي مورفومتريك در ژئومورفولوژي كه كسب و بررسي فرم ها و ناهمواري هاي سطح زمين از يك كيفيت و توصيفي به عددي مي باشد را در بر مي گيرد. مورفومتري يعني اندازه گيري كمي شكل مناظر يا چشم اندازها كه در اين مقاله به عنوان روش اساسي تعيين زمين ساخت نسبي جنباي ناحيه مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراين مورفومتري يكي از راه هاي مهم براي تعيين نرخ فعاليت تكتونيكي منطقه در نظر گرفته مي شود، در سطح ساده تر شكل هاي زمين ساختي مي توانند در اندازه و ارتفاع (حداقل، متوسط و حداكثر) مشخص شوند. اندازه گيري هاي كمي توسط ژئومورفولوژيست ها براي شكل هاي مختلف زمين ساختي انجام شده است و كمتر به صورت پارامترهاي مستقيم تعيين گرديده اند. اين موضوع ممكن است جهت تشخيص ويژگي هاي مشخص كننده سطح فعاليت هاي تكتونيكي به كار گرفته شوند. بعضي شاخص هاي ژئومورفولوژيكي به عنوان يك ابزار اكتشافي توسعه يافته اند، تا در مناطق مختلف به طور تجربي سرعت تغيير شكل تكتونيكي را مشخص نمايند. اين اطلاعات براي طراحي هاي تحقيقاتي به كار مي روند، تا اطلاعاتي براي فعاليت هاي تكتونيكي به دست آورند، شاخص هاي ديگر به صورت توصيف كيفي توسعه پيدا كرده اند. اما شاخص هاي كمي ژئومورفيكي به ويژه در مطالعات تكتونيكي مفيد هستند، چون از آن ها مي توان براي ارزيابي سريع مناطق بزرگ استفاده كرد و اطلاعات مورد نياز اغلب به طور ساده از نقشه هاي توپوگرافي و عكس هاي هوايي به دست مي آيند. در بررسي هاي مورفومتري يا ريخت سنجي دو دسته شاخص هاي كيفي و كمي قابل بررسي هستند. بررسي اين شاخص ها به ما كمك مي كند، در خصوص وضعيت تكتونيكي منطقه از لحاظ فعاليت يا عدم فعاليت اطلاعات دقيقي را به دست آوريم. به عبارتي مورف يا ريخت ها در منطقه انعكاسي از نرخ فعاليت هاي تكتونيكي در آن منطقه هستند. اهميت مطالعه ي مورفوتكتونيكي به منظور دستيابي به نتايج اساسي و مهمي است كه معمولا از طريق مطلعات آزمايشگاهي و صحرايي حاصل مي گردد. اندازه گيري كمي به ژئومورفولوژيست ها اجازه مي دهد كه اشكال مختلف سطح زمين را به طور عيني با يكديگر مقايسه كنند. يكي از مهم ترين شواهد ژئومورفولوژيكي، ميزان و نحوه ي عملكرد خطوط گسلي، ويژگي هاي ژئومورفيك عوارض پيرامون آنها و به ويژه مورفولوژي حوضه آبخيز و مخروط افكنه ها مي باشد. همچنين نيروهاي دروني زمين در قالب فرآيندهاي تكتونيك موجب تشكيل ناهمواري هاي زمين و تشكيل فرم هاي اصلي را فراهم مي آورد، اما تاثير آنها در تغيير چشم اندازهاي ساختماني و ژئومورفولوژيك زمين در همه جا يكنواخت و يكسان نيست بلكه همواره در تغيير و تحول و ايجاد شكل هاي جديد نقش اساسي دارد. شاخص هاي ژئومورفولوژيك در ارزيابي فعاليت تكتونيكي يكي از مهم ترين راه هاي شناخت اين تغييرات مي باشد. علم مورفوتكتونيك در بررسي نوع ارتباط بين گسل ها و لندفرم هاي حاصل، از نقشه هاي خميدگي براي تشخيص و توصيف خطوط گسل استفاده مي گردد. در اين مقاله زمين‌ساخت فعال حوضه هاي ناحيه مراغه، كه در شمال ‌باختر واقع شده، بر پايه شاخص هاي زمين‌ريختي بررسي شده است. شاخص طول ـ شيب رودخانه (Sl)، انتگرال فرازسنجي (Hi)، شكل حوضه زه كشي (Bs)، نبود تقارن حوضه زه كشي (Af)، شاخص تقارن توپوگرافي عرضي حوضه (T)، شاخص نسبت پهناي كف دره به ارتفاع آن (Vf)، شاخص سينوسيته پيشاني كوهستاني (Smf) محاسبه شدند. در پايان شاخص زمين‌ساخت فعال نسبي (Iat) محاسبه شد كه تركيبي از شاخص هاي بالاست. با ميانگين گيري از كلاس هاي به‌دست‌آمده (S/n)، منطقه مطالعه‌شده به سه پهنه زمين ساختي تقسيم شد. هدف تعيين سطح فعاليت تكتونيكي بود كه به منظور تحليل درست از ناحيه مطالعاتي مدل تحليل سلسله مراتبي (AHP) با وزن هاي حاصله از ضرايب همبستگي بين شاخص‌ها و در نهايت لايه نهايي زمين‌ساخت فعال ناحيه تهيه شد. با استفاده از شاخص‌هاي ريخت‌زمين‌ساختي و مدل تحليل سلسله مراتبي (AHP)، فعاليت نسبي زمين‌ساختي از ناحيه مورد مطالعه به دست آمد.

.اين مقاله فاقد چكيده انگليسي است (.چكيده لاتين موجود در سايت متعلق به اين مقاله نيست)